Endülüslü Alimleri

Abū `Abd Allah Muhammad b. `Ali b. Muhammad b. al-`Arabi al-Hātimī al-Tā’ī (Arapça: أبو عبد الله محمد بن علي بن محمد بن العربي الحاتمي الطائي) Kısaca Muhyiddin ibn Arabi de denir (1165-1239). Ünlü mutasavvıf, İslam düşünürü ve şairidir.

Konu başlıkları

1 Hayatı
2 Doktrini
3 İbn Arabî’nin Futuhât-ı Mekkiye’sindeki Sözler
4 İbn Arabi’ye Yönelik Eleştiriler
5 Eserleri
6 İngilizce’ye Çevirilen Eserleri
7 Türkçe’de İbn Arabi’nin Eserleri ve Üzerine
8 Kaynaklar
9 Yabancı Dillerde İbn Arabi ve Okulu
10 Ayrıca Bakınız
11 Dış bağlantılar

Hayatı

Muhyiddin İbn-i Arabi, Muvahhidun döneminde 27 Ramazan 560’da Mursiye (Murcia), İspanya’da doğdu. Bilinmeyen bir sebeple 8 yaşında ailesiyle birlikte İşbiliye’ye (bugünkü Sevilla) geldi (muhtemelen babasının memuriyeti nedeniyle). Ailesi Arap Tayy kabilesine mensuptu. Yakın cedleri hakkında fazla bir şey bilinmiyorsa da, anne ve baba tarafından nüfuz ve itibar sahibi kimseler olduğu anlaşılıyor. Akrabaları arasında tasavvufî bilgilere sahip kimseler vardı. Dayısı Ebû Müslim el-Havlânî de, kutubların büyüklerinden sayılır..

İlk tahsilini bu şehirde yaptı, uzun bir süre burada kaldı. Çocuk yaşlarında ‘Ahmed İbnu’l-Esirî’ adında genç bir Sufi ile arkadaş oldu. İbnu’l-Arabî, bu tahsil sırasında bir aralık Halvet’e çekilmiş her sahada ve özellikle tasavvufî marifetler sahasında hiçbir şey bilmezken ve bu hususta hiçbir kitap da okumadan, keşif ve keramet yoluyla birçok şeylere muttali olarak halvetten çıktı.

Endülüs’de bir süre daha kaldıktan sonra, seyahate çıktı. Şam, Bağdad ve Mekke’ye giderek orada bulunan tanınmış alim ve şeyhlerle görüştü. 1182’de İbn-i Rüşd ile görüştü. Bu görüşmeyi eserinde anlatır. Bu İbnu Rüşd’ün bilgi’nin akıl yolu’yla elde edileceğini söylemesiyle meşhur olduğu yıllardır. 17 yaşındaki genç Muhyiddin gerçek bilgi’nin sadece aklımızdan gelmediğine, böyle bir bilginin daha çok ilham ve keşf yoluyla elde edilebileceğine inanmıştı.

Bu senelerde ‘Şekkaz’ isminde bir şeyh’le tanıştı. Bu zat küçük yaşlardan itibaren ibadete başlayan, Allah korkusu taşıyan, hayatında bir kerecik olsun ‘ben’ dememiş olan ve uzun uzun secde eden bir kimsedir. Muhyiddin o ölene kadar onunla sohbete devam etti. 1182-1183’de İşbiliyye’ye bağlı Haniyye’de ‘Lahmî’ isimli bir şeyhden, bu zatın adını taşıyan bir mescidde Kur’an dersi aldı.

1184-1185’de ‘Ureynî’ isimli bir şeyh’le tanıştı. Eserlerinde Ondan ilk hocam diye bahseder, çok faydalandığını söyler. ‘Ureynî’, Ubudiyet [kulluk] meselesinde derin bir bilgiye sahipti. Bu yıllar’da ‘Martili’ adlı bir şeyhten de istifade etti. Ureynî O’na:’Sadece Allah’a bak’ derken Martilî’Sadece Nefsine bak, nefsin hususunda dikkatli ol, ona uyma’ diye öğüt vermişti. Martilî’ye bu zıt önerilerin içyüzünü sordu. Bu zat, kendi nasihatinin doğruluğunda ısrar edecek yerde, ‘Oğlum, ‘Ureynî”nin gösterdiği yol, doğru yolun ta kendisidir.. Bizim ikimiz de, kendi halimizin gerekli kıldığı yolu sana göstermiştir’ dedi.

Bu yıllar’da İşbiliyye’de Kordovalı Fatma adında yaşlı bir kadına (tanıştıklarında 96 yaşındadır) 14 sene hizmet etti. Bu kadın, erkek ve kadınlar arasında müttaki ve mütevekkile olarak temayüz etmişti. Çok iyi bir kimseyle evliydi. Yüzü o kadar güzeldi ki, İbn Arabi onun yüzüne bakmaktan utanırdı.

1189’da Ebu Abdullah Muhammed eş-Şerefî adında biriyle tanıştı. Kendisi doğu İşbiliyye’li olup, Hatve ehlindendi. Beş vakit namazını Addis Camii’nde kılardı. İbadete aşırı düşkünlüğünden namaz kılmaktan ayakları şişerdi.

Arabi, İşbiliyye’deyken (1190) hastalandı. Okuma kabiliyyet’ini kaybetti. 2 Yıl bu halde kaldıktan sonra 589’da (Hicri) Sebte Şehri’ne giderek orada ahlak makamına erdiğini söylediği İbnu Cübeyr ile tanıştı. Bir süre sonra İşbiliyye’ye döndü. Aynı yıl Tlemsen’e geldi. Burada Ebu Medyen (ö.594)[1] hakkında gördüğü bir rüyayı anlatacaktır.

1196’da Fas’a gitti. Orada yaptığı Seyahatler sırasında büyük şöhret kazandı.. Gırnata Şehri dolaylarındaki Bağa kasabasında Şekkaz isimli bir şeyhi ziyaret etti. Onun Tasavvuf yolu’nda karşılaştığı en yüce kimse olduğunu söyler. 1199-1200’de İlk defa Hac için Mekke’ye gitti. Orada [el-Kassar] (Yunus ibnu Ebi’l-Hüseyin el-Haşimi el-Abbasi el-Kassar) isimli bir şahıs’la sohbet etti. Hac’dan sonra Mağrib’de, oradan da Ebu Medyen’in şehri olan Becaye’de bulundu. Bir süre sonra tekrar Mekke’ye geldi ve "Ruhu’l-Quds", "Tacu’r-Rasul" adlı eserler’ini yazdı.

—————————–

İbn Arabî’nin Futuhât-ı Mekkiye’sindeki Sözler

Fıkıh Alimleri bu ümmetin firavunlarıdır.

İbn Arabi’ye Yönelik Eleştiriler

İbn Arabi varlığın birliği dolayısıyla varlığın Tanrı olduğunu söylemesi sebebiyle hem bazı fakihler, kelamcılardan hem de bazı sufilerden bazıları ılımlı bazıları sert eleştiriler almıştır İbn Arabi’nin bu yaklaşımının yaratıcı ve yaratık arasındaki ikiliği kaldırdığı dolayısıyla dinin gerektirdiği emir ve yasakları ihlal etme veya küçümsemeyle sonuçlanacak etkileri olabileceği düşünülmüş ve kimi eleştirmenler bunun önüne geçebilmek amacıyla insanların İbn Arabi’nin kitaplarını okumalarının yasaklanmasını savunmuş, kimileri de şeyhin kafirliğine hükmetmiştir İbn Arabi’nin görüşlerine katılmayan ancak onu kafirlikle suçlamayanlar da eserlerinin tevili yani yorumu gerektirdiği ve bu yorumu bilmeyenler tarafından okunmasının doğru olmadığını iddia etmişlerdir

İbn Arabi’nin en sert eleştirmenlerinin başında gelen kişi Hanbeli mezhebi geleneğinden beslenen alim İbn Teymiyye’dir Arabi’nin vefatından yirmi sene sonra Harran’da doğan İbn Teymiye Arabi’nin görüşlerini kıyasıya eleştirmiştir

Hanefiler’den Ali el-Qarî, İbnu Teymiyye’yi savunarak İbn Arabi hakkında Sert Eleştiriler’de bulundu Bu Eleştiriler İsmail Fenni Ertuğrul tarafından göğüslenmeye çalışıldı Burhaneddin Ebu’n-Nasr Parsa, Fusus için Can, Fütühat için Gönül Tabir’ini kullanır

‘Şu halde o Ezelî olan İnsan (şekliyle) Hadis, Zuhur ve Neş’eti bakımından Ebedî ve Daimi’dir’ (Fass-ı Âdem’den)

Alem’in kıdem’i inancını savunan bu sözü Zahirî Mütekellimlerce Küfür sayılmıştır Eğer Fikirlerinde bir Değişme meydana gelmemişse Futuhat’ta savunduğu tez’in ışığında bu söz’ü anlamak gerekir

Futuhat’ta Araz olduğunu söylediği Alem’in Fusus’ta insan sözkonusu edildiğinde A’yan-i Sabite yani Allah’ın İlmi’nde olan Sureti (Suver-i İlmiye) yönüyle ezeli olduğunun (Feyz-i Akdes) savunulduğu görülür Çünkü O’nun ilmi kadimdir

Bu yoruma imkân veren gerekçe, bir Şey’in hem Hadis, hem de Ezelî olacağının söylenmesinin mantıklı olmamasıdır Fusus’taki Cümle’den anlaşılan mana, Alem’in bir itibara göre Hadis (Feyz-i Mukades), diğer bir itibara göre de Ezelî olması gerektiğidir (Feyz-i Akdes)

Aliyyu’l-Qarî, bu Söz’ün Açık bir Küfür olduğunu söyler Çünkü İnsan’ın Zat ve Sıfat’ı ancak, Hulul ve İttihat ve Vucudiyye (Panteizm) Mezhebi’nce Allah’ın aynı ve Sıfatı Kabul edilir[12]

İsmail Fenni ise bu Metni şu Anlam’da okuyarak [Aliyyu’l-Qarî]’ye katılmaz:

Bu sözler’den maksat, Allah ilahî isimlerin suretleriyle bize göründüğünden, biz kendimizi, O’nun bizde Zahir olan Sıfatlar’ı üzerine biliriz Hayat, ilim, irade, kudret, semi, basar, kelam gibi, kendimize nisbet ettiğimiz sıfatları, O’na nisbet ederiz Yani bizde Zahir olan ilahi sıfatlar’la, bizim sıfatlanmamız sebebiyle, biz o sıfatlar’la Hakk’ı vasıflandırıp, kendimize nisbet ettiğmizi, O’na nisbet ederiz demektir Gerçi bu sıfatları Allah da kendisine nisbet etmiştir

Molla Cami, bir Bağdad Şeyhine dayanarak O’nun 500 kadar Eseri olduğunu nakleder Kendisi Dostlarının Yardımıyla Tasnif ettiğini söylediği Firhistinde çoğu Tasavvufla ilgili olan 250 yi geçmeyen Eserini sayar En Büyük Eleştiriyi de ‘Fususu’l-Hikem’ dolayısı ile aldığını söyler O’na göre ‘onun Istılahlar’ını anlamadan, Tenkidler’in düşünülmeden veya bir başkasının farkındaki Söz ve tenkidleri gözönünde bulundurularak yapılmaktadır bu eleştiriler O çözüm’ü şu tavsiyeler’de arayacaktır:

a)Şeriat’a Aykırı olduğunu zannettiğimiz bir Söz nakledilirse, Naklin Sıhhatli olup olmadığına bakarız Sıhhatli değilse, bu Söz’ün o kişi tarafından söylendiği İddiasını reddederiz

b)Te’vil’e İmkan buluyorsak Te’vil eder, aksi taktirde ‘Tasavvuf Ehli katında belki Te’vil’i vardır’ demeliyiz

c)Bu Sözler Sekir Hali’nde söylenenler Cümlesindedir diyerek, anlayamadığımızı Beyanla o Söz ile Amel etmemeliyiz’

Eserleri

Nefahat’a göre, Bağdad Uleması’ndan birisi [Muhyiddin ] üzerine bir Kitap Te’lif etmiş ve bu Kitap’ta Musannefat’ının 500’den fazla olduğunu söylemiştir. [İbnu’l-Arabî]’nin Eserlerinin sayısı kendine de Malum değildi, denir.. Bu Fihristler birbirinden ayrı 3 yazma halinde bugüne geldi

Bugüne gelenlerin bazıları:

1) Fütûhat-ı Mekkiyye fi Esrâri’l-Mahkiyye ve’l Mülkiye, Kendi el yazısı ile olan nüsha, Türk-İslam Eserleri Müzesi no. 1845-1881’dedir. Bu Nüsha 31 Cild halinde tertib edilmiştir
2) Fusûsu’l-Hikem, Türkçe’ye çevrildi Molla Cami, Hoca Muhammed Parsa’nın "Füsûs" için, "can", "Fütûhat" için "gönül" dediğini rivayet eder

1- Kitabu’l-İsra ilâ Makâmi’l-Esrâ,
2- Muhadaratü’l-Ebrâr ve Müsameretü’l-Ahyâr,
3- Kelamu’l-Abâdile,
4- Tacu’r-Resail ve Minhacu’l-Vesâil,
5- Mevaqiu’n-Nucûm ve Metali’ Ehilletü’l-Esrar ve’l-Ulûm,
6- Ruhu’l-Quds fi Münasahati’n-Nefs,
7- et-Tenezzülatü’l-Mevsiliyye fi Esrari’t-Taharat ve’s-Salavat,
8- Kitabu’l-Esfar,
9- el-İsfar an Netaici’l-Esfar,
10- Divan,
11- Tercemanu’l-Eşvak,
12- Kitabu Hidayeti’l-Abdal,
13- Kitabu Taci’t-Terâcim fi İşarati’l-İlm ve Lataifi’l-Fehm,
14- Kitabu’ş-Şevâhid,
15- Kitabu İşarati’l-Qur’an fi Âlaimi’l-İnsan,
16- Kitabu’l-Ba’.
17- Nisabü’l-Hiraq,
18- Fazlu Şehâdeti’t-Tevhîd ve Vasfu Tevhîdi’l-Mükinîn,
19- Cevâbü’s-Sual,
20- Kitabu’l-Celal ve hüve Kitabu’l-Ezel,

Commentary on Tirmidhi’s Hadith Collection (book)
The Bezels of Wisdom (Fusus al-Hikam) , often described as his Magnum Opus
The Meccan Illuminations (Al-Futuhat al-Makkiyya), his largest work discussing a wide range of topics from mystical philosophy to Sufi practices and records of his dreams/visions
The Diwan, his collection of poetry spanning five volumes, mostly unedited
The Holy Spirit in the Counselling of the Soul (Ruh al-quds), a treatise on the soul which includes a summary of his experience from different spiritual masters in the Maghrib
Contemplation of the Holy Mysteries (Mashahid al-asrar), probably his first major work consisting of fourteen visions and dialogues with God
Divine Sayings (Mishkat al-anwar), an important collection made by Ibn Arabi of 101 hadith qudsi
The Book of Annihilation in Contemplation (K al-Fana’ fi’l-mushahada), a short treatise on the meaning of mystical annihilation (fana)
Devotional Prayers (Awrad), a widely read collection of fourteen prayers for each day and night of the week

Türkçe’de İbn Arabi’nin Eserleri ve Üzerine

İbn Arabi’de Sembolizm, Tahir Uluç, İnsan Yayınları
İbn Arabi Anısına, ed İbrahim Medkur, Çev: Tahir Uluç, İnsan Yayınları
Fusus’ül-Hikem, çev Ekrem Demirli, Kabalcı Yayıncılık
Fütuhat-ı Mekkiye, çev Ekrem Demirli, I-VI Cilt Litera Yayıncılık
Fususu’l – Hikem Tercüme ve Şerhi I, Ahmed Avni Konuk, Hazrılayan: Doç Selçuk Eraydın, IV cilt, Marmara Üniv İlahiyat Fak Vakfı
Suad El-Hakim, İbnü’l Arabî Sözlüğü, Çev: Ekrem Demirli, Kabalcı

Yayınları

Claude Addas, İbn Arabi-Kibriti Ahmer’in Peşinde, Çev: Atila Ataman,

Gelenek Yayınları

Michel Chodkiewicz, Sahilsiz Bir Umman: Muhyiddin İbn Arabi, Çev:

Atila Ataman, Gelenek Yayınları

Şeyh Mekki Efendi ve Ahmed Neyli Efendi, Yavuz Sultan Selim’in Emriyle Hazırlanan İbn Arabi Müdafaası, Gelenek Yayınları
Seyfullah Sevim, İslam Düşüncesinde Marifet ve İbn-i Arabi, İnsan Yayınları
İsmail Fenni Ertuğrul, Vahdeti Vücud Ve İbn Arabi, Hazırlayan: Prof Dr
Mustafa Fevzi, Vahdet-i Vücud Meselesi, Hece Yayınları
Metin Yasa, İbn Arabi ve Spinoza’da Varlık, Elis Yayınları
William Chittick, Hayal Âlemleri, İbn Arabi ve Dinlerin Çeşitliliği Meselesi, çev: Mehmet Demirkaya, Kaknüs Yayınları
Arzuların Tercümanı, İz Yayıncılık
Fenâ Risâlesi, İz Yayıncılık
Fenâ Risâlesi – Arzuların Tercümanı, İz Yayıncılık
Marifet Kitabı, İz Yayıncılık
Marifet ve Hikmet, İz Yayıncılık
Nurlar Hazinesi, İz Yayıncılık
Tedbirât-ı İlâhiyye -Tercüme ve Şerhi-, İz Yayıncılık

Kaynaklar

Molla Cami, Nefahat’ül Üns
İbn Arabi, Fütuhat-ı Mekkiyye ve Füsus’ül Hikem
Wikipedia-İbn Arabi

Yabancı Dillerde İbn Arabi ve Okulu