Deyimlerin konularına göre sınıflandırılması

Konularına Göre Deyimlerin sınıflandırılması ve örnekler

1-ALAY VE EĞLENME MAKSADIYLA YAPILAN DEYİMLER:

a-Tasviri olup fiil karakteri taşımadan kullanılanlar: ör: Ayran budalası

b-Bir hüküm ifade edip atasözü değerine ulaşanlar: ör: Atı alan Üsküdar’ı geçti

c-Hikaye karakteri gösterenler: ör: Hoppala Fiilin hakim olduğu deyimler: ör:Akıldan yana züğürt olmak

2-HİKAYE DEYİMLERİ:

a-Tasviri mahiyette olanlar: ör: Adet yerini bulsun

b-Dua mahiyetinde olanlar: ör: Bereket versin

c-Hitap olarak kullanılanlar ör: Ayol

d-Üzüntüyü, eseflenmeyi ifade edenler: ör: Ah& hellip ;aksi şeytan

e-Konuşmayı devam ettirmek amacıyla kullanılanlar: ör: Ha, ne diyordum

f-Teselli mahiyetinde kullanılanlar: ör: Adam sen de

3-TASVİRİ NİTELİKTE DEYİMLER:

a-Tasviri olanlar: ör: Kuyu anası

b-Fiilin hakim olduğu deyimler: ör: Alçak gönüllü olmak

4-MÜBALAĞA DEYİMLERİ:

a-Tasviri mahiyette olanlar: ör: Ağzı açık kalmak

b- Alay ve eğlenme ihtiva edenler: ör: Dananın kuyruğunu koparmak

c-Küçümseme,tahkir ve ihtar unsurlarını içine alanlar:ör: Yüreğinde dağ açılmak

5-DUA DEYİMLERİ:

a-Nezaket ve iltifat unsurlarının hakim olduğu dua deyimleri: ör: Allah bir arada kocatsın

b-Vecize mahiyetinde olan dua deyimleri: ör: Nemrut’un ateşini Hz. İbrahim’e gülzar eden Allah, sizin de yaktığınız ateşi bize selamet nuru etsin.

c-İstihza yollu söylenen ve dalkavukluk çeşnisi ile bulunan deyimler: ör: Allah akıl versin, çok yaşa

d-Allah’a şükür anlamında yapılan deyimler: ör: Hamdolsun, bin şükür.

e-Büyü, tılsım bozmak veya yapmak için kullanılan deyimler: ör: Üzerliksin hevasın ,her dertlere devasın

6-İLTİFAT,DALKAVUKLUK,YALTAKLANMA VE SEVGİ DEYİMLERİ:

a-Saray çevresinde padişah ve diğer devlet ricalini tasvir, takdir ve dalkavukluk için kullanılan deyimler: ör: Devletli , efendi zadem

b-Sevgiliye veya yaranılmak istenen kimseye karşı kullanılan hitap deyimleri: ör: A canım, canımın içi, ciğerimin köşesi, elmasım
c- Sevgiliyi veya yaltaklık edileni tasvir için kullanılanlar: ör: Afeti can, gazali rana, hokka gibi ağızlı, kiraz gibi dudaklı

d-Sevilen veya yaranılmak istenen şahsa söylenen,fiilin hakim olduğu deyimler: ör:Keremin arpa tarlası gibi yanmak

e-Aşırı bir alçakgönüllülük veya kendini küçültmekle yapılan dalkavukluklar, yalvarmalar, dua mahiyetinde olanlar: ör: Bağışlayınız,af buyurunuz,Allah ömürler versin

7-BEDDUALAR:

a-Uzuvlar üzerine yapılan beddualar: ör: Ağzı kurusun, burnu kırılsın, elleri yumurcaktan kopsun

b-Soyut anlam taşıyanlar: ör:Adı batsın, Aklı kurusun

c-Vasıtala Beddualar: ör:Ziftin pekini ye

d-Alay yollu beddualar: ör: Deli diyenin tepesi delinsin, iki gözün bir delikten fırlasın

8-İHTAR MAHİYETİNDE DEYİMLER:

a-Tek kelimeden ibaret olanlar: ör:Savul,yıkıl v.b.

b-Soyut anlam taşıyanlar: ör: Hanya’yı Konya’yı haddini bildiririm.

c-Uzuvlara dayanılarak yapılan ihtarlar: ör:Ağzını düzelt,dilini tut