Mergînanî Kimdir ?
ehli-sunnet
el-Hidâye adlı eseriyle tanınan Hanefî fakihi.
Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî el-Mergînânî. Mâverâünnehir’de Fergana bölgesine bağlı Merginân şehrinin Riştân köyünde doğdu. Hz. Ebû Bekir’in soyundan olup çeşitli âlimler yetiştiren bir aileye mensuptur. Leknevî, el-Hidâye‘nin matbu nüshasının başına koyduğu biyografide Mergînânî’nin 8 Receb 511’de (5 Kasım 1117) doğduğuna dair bir rivayet nakleder. Ziriklî’nin verdiği 530 (1136) yılının, Mergînânî’nin kendilerinden ders aldığı hocaları Sadrüşşehîd’in 536 (1141-42), Necmeddin en-Nesefî’nin 537 yılında öldükleri dikkate alındığı takdirde yanlış olduğu anlaşılır.
Mergînânî, Şemsüleimme es-Serahsî’den ders alan anne tarafından dedesi Ebû Hafs Ömer b. Ali ez-Zenderâmasî, Necmeddin en-Nesefî, Sadrüşşehîd, Alâeddin es-Semerkandî’nin öğrencisi Ziyâeddin Muhammed b. Hüseyin el-Bendenîcî, Şemsüleimme es-Serahsî’nin öğrencisi Osman b. Ali el-Bîkendî, Ebû Muhammed Ziyâeddin Sâid b. Es’ad el-Mergînânî ve Kıvâmüddin Ahmed b. Abdürreşîd el-Buhârî gibi hocalardan okudu. Başta fıkıh olmak üzere hadis, tefsir, Arap dili ve edebiyatı alanlarındaki bilgisiyle tanındı. Kaynaklarda "imam, hafız, muhakkik" gibi sıfatlarla anılmakta, çağdaşları Kâdîhan, Burhâneddin Mahmûd b. Ahmed el-Buhârî, Zahîrüddin Muhammed b. Ahmed el-Buhârî ve Ahmed b. Muhammed el-Attâbî gibi âlimler tarafından ilmî dirayeti dile getirilmektedir. Taşköprizâde, kendisini Hanefî mezhebi içerisinde ashâb-ı tercihten sayarken Leknevî onun mezhepte müctehid kabul edilmesinin daha doğru olacağını, son dönem Osmanlı âlimlerinden Seyyid Bey ise kitaplarının meselede müctehid olduğuna şahitlik ettiğini belirtmektedir. Mergînânî’nin Öğrencileri arasında oğulları Celâleddin Muhammed ve Nizâmeddin Ömer yanında Şemsüleimme el-Kerderî, Celâleddin Mahmûd b. Hüseyin el-Üsrûşenî ve Talîmü’l-müte’allim müellifi Zernûcî gibi âlimler bulunmaktadır. 14 Zilhicce 593’te (28 Ekim 1197) vefat eden Mergînânî Semerkant’ta defnedildi.
Mergînânî, el-Hidâye ‘de fıkıh konularının tasnifıyle ilgili olarak önceki Hanefî hukukçularının sistematiğine bağlı kalmakla birlikte zaman zaman farklı düzenlemeler de yapmış, meselâ nafakaya dair hükümler nikâh bölümünde ya da müstakil bir bölüm halinde ele alınırken Mergînânî bu konuya talâk kısmında temas etmiştir. Onun diğer hukukçulardan farklı görüşler benimsediği de görülmektedir. Kocanın iktidarsızlığı durumunda söz konusu edilen bir yıllık bekleme süresinde güneş takviminin esas alınması gerektiği şeklindeki görüşe karşılık (Serahsî, V, 101) Mergînânî ay takvimini dikkate almıştır (el-Hidâye, II, 27).
Eserleri.
1. Bidâyetü’l-mübtedî ( Kahire 1355/1936). Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin el-Câmiu’ş-sağir‘i ile Kudûrî’nin el-Muhtasarında mevcut meselelerin bir araya getirildiği eseri Ebû Bekir b. Ali el-Hâmilî en-Nazmü’l-mensûr (Dürrü’l-mühtedi zuhru’l-muktedî) adıyla nazma çekmiş, Ebû Bekir el-Haddâd bu manzumeyi Sirâcü’z-zalâm ve bedrü’t-tamâm adıyla şerhetmiştir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1051; ayrıca bk. Suppi, 1,646).
2. el-Hidâye (Kahire 1282; nşr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, I-IV, Kahire 1385/1966). Müellifin Bidâyetü’l-mübtedî üzerine yaptığı bir şerh olup Hanefî mezhebinin en tanınmış ve en çok güvenilen metinlerinden biridir. Üzerinde pek çok şerh, haşiye ve ihtisar çalışması yapılan kitap çeşitli dillere çevrilmiştir.
3. Muhtârât (muhtar) ü’n-nevâzil. Fıkha dair olan eserin ibadetlerle ilgili bölümü Mahmûd Muhammed İsmail tarafından Medine el-Câmiatü’l-İslâmiyye külliyyetü’ş-şerîa’da yüksek lisans tezi olarak neşre hazırlanmıştır.
4. et-Tecnîs ve’l-mezîd fi’l-fetâvâ. Klasik fıkıh kitaplarının sistematiğine sahip, vâkiât türü hacimli bir eserdir.
5. Kitâb fi’l-feraiz
6. Kitâbü’l-Hac (Menâsikü’l-hac Kaynaklarda Mergînânî’nin hacca dair bir eserinden söz edilmekte olup çeşitli fıkıh kitaplarının hacla ilgili bölümlerini bir araya getiren bir mecmuanın içerisinde bu adla yer alan metnin, yapılan karşılaştırmada hac konusunda müstakil bir kitap değil el-Hidâye‘nin "Kitâbü’l-Hac" bölümünden ibaret olduğu görülmüştür.
7-Kifayetül-müntehi. Müellif, Bidayetül Mübtedi ye şerh olarak başladığı bu eserin yaklaşık seksen cüzlük bir hacme ulaşması ve çok dağınık olması sebebiyle okuyucuyu bıktıracağından endişe ederek çalışmasını tamamlamaktan vazgeçmiş ve daha kısa bir şerh olan el-Hidaye yi kaleme almıştır. Merginani, el-Hidaye de ayrıntısına giremediği bazı meseleler için bu şerhe atıfta bulunur…
(T.D.V.İslam Ans. 29/182-183)
imam merginani kimdir