Dibağat (Tabaklama) İle Temizleme
MaxiMilyan
Dibağat (Tabaklama) İle Temizleme
Pislik bulaşan veya murdar sayılan eşyayı temizleme yöntemlerinden biri de dibağat denilen tabaklamadır. Bu hususta da İslâmiyet hem insan sağlığını korumayı, hem eşyayı arındırmayı hedef seçerek bazı rahatlatıcı ve olumlu hükümler koymuştur. Taharet bahsinin geniş tutulması, koruyucu hekimliğe ne kadar önem verildiğini gösterir.
Bir hastalık veya başka bir sebeple ölen hayvanın eti haramdır, yenilmez. Ancak o hayvanın derisinden ve yününden veya kılından yararlanılır. Çünkü deriyi tabaklamakla, kılları, tırnak ve boynuzları yıkamak suretiyle temizlemek mümkündür.
Bu konuda istidlale kaynak teşkil eden hadîsler şunlardır:
İbn Abbas (r.a.)’dan yapılan rivayete göre, ezvac-ı tahirattan Meymune (r.a.)’nın cariyesine (veya kölesine) bir koyun tasadduk edilmişti. Çok geçmeden o koyun oluverdi. Bu arada Resûlüllah (a.s.) Efendimiz o koyunun yanından geçti ve:
"Derisini alsaydınız ya, onu tabaklayıp yararlanırdınız?!" buyurdu. Onlar da:
"Doğrusu o koyun ölüdür…" dediler Resûlüllah (a.s.) şöyle buyurdu:
"Onun ancak (etinin) yenmesi haramdır…"[200]
Ahmed b. Hanbel’in rivayet ettiğinde ise şu lâfızlara yer verilmiştir: "Hz. Meymune’ye ait, eve kendiliğinden gelen bir koyun oluverdi. Bunun üzerine Resûlüllah (a.s.) Efendimiz: "Onun derisinden istifade etseniz ya, onu tabaklasaydınız ya! Çünkü gerçekten tabaklamak onun temizliğidir!" buyurdu.[201]
Bu anlatımda tabaklama, o deride, şer’î boğazlamanın yaptığını yapar hususuna tenbîh vardır.
Ahmed ve Dârekutnî’nin yaptıkları bir rivayette ise şöyle denilmiştir:
"O deriyi su ve karez (sahtiyan dibağat edilen keskin bir bitki yaprağı) temizler."
Dârekutnî bunu başkasıyla birlikte rivayet ederek şöyle demiştir:
"Bunlar sahih isnâdlardır…"
Hadîs-i Şeriflerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır:
1– İster şer’î boğazlamayla öldürülmüş olsun, isterse kendiliğinden ölmüş bulunsun, eti yenen ve yenmiyen hayvanların derileri tabaklanmakla temizlenir.
2– Müctehidlerden kimine göre, domuz, köpek ve bu ikisinin birleşmesinden meydana gelen hayvan bu genellemenin dışındadır.
3– Eti yenen bir hayvanın şer’î kesme dışında başka bir sebeple ölmesiyle eti haram olur yenilmez; ama kılı, yünü, boynuz ve tırnağı belirtilen şekilde temizlenirse, temiz sayılır ve istifade edilir. Kemiklerini de buna katanlar var.
Müctehid imamların ve diğer ilim adamlarının bu hadîslerin ışığı altında ortaya koydukları ictihad, istinbat, istidlal, yorum ve görüşleri ise şöyledir:
a) İmam Şafiî’ye göre, domuz, köpek ve bu ikisinin birleşmesinden meydana gelen hayvan dışında diğer bütün hayvanların -eti yenilsin, yenilmesin- derileri tabaklanmakla temizlenir. Domuz hakkında Kur’ân’da "rics" tabiri kullanılmıştır, onun hiçbir şeyi temizlenemez. Köpek de ona kıyas edilir.
Nitekim Hz. Ali (r.a.) ile İbn Mes’ud (r.a.)’dan da bu anlamda sahih rivayetler yapılmıştır.
b) İmam Ahmed b. Hanbel’e göre, hiçbir deri dibağatla temizlenmez. Ancak tabaklanan bir deri kuru maddeler için kullanılabilir.[202]
Bu aynı zamanda Ömer b. Hattab’ın (r.a.), oğlu Abdullah’ın (r.a.) ve Hz. Ayşe (r.a.)’nın kavlidir. İmam Mâlik’den bu anlamda bir rivayet yapılmıştır. Ahmed b. Hanbel bu hususta altı muhaddisin rivayet ettiği şu hadîsle istidlal etmiştir:
"Ölen hayvanın ne derisinden, ne de sinirlerinden yararlanın!"[203]
Aynı zamanda bu hadîsin Resûlüllah (a.s.) Efendimiz’in vefatından bir ay önce söylendiği tesbit edilmiştir.[204]
Bu tesbiti inceleyip istidlale mesned olmayacağını iddia edenler ise şu cevabı vermişlerdir: "Sözü edilen hadîs ızdırab ve irsal ile mualleldir, o bakımdan sahih hadîsleri nasha yeterli değildir."[205]
Sözü edilen bu görüşün ötesinde, tabaklamanın deriyi temizleyici olduğuna dair birçok sahih hadîsler rivayet edilmiş, bunların 15’e ulaştığı ve İbn Abbas (r.a.)’dan iki hadîs rivayet edildiği tesbit edilmiştir.
c) İmam Evzâi’ye göre, tabaklama ile sadece eti yenen hayvanların derisi temizlenir, başkası değil. İbn Mübarek, Ebû Sevr ve İshak b. Râhûye de aynı ictihaddadırlar. Onların bu husustaki delîli, dibağatın şer’î kesme gibi temizleyici olduğu hakkındaki rivayettir. Şer’î boğazlama dışında kesilen veya ölen bir hayvanı yemek nasıl haramsa, eti yenmiyen bir hayvanın derisi de öylece haramdır, temizlenmez.
d) İmam Ebû Hanîfe’ye göre, domuz dışında diğer bütün hayvanların derisi dibağatla temizlenir. O, bu husustaki sahih hadîslerle istidlal etmiştir ki, konunun başında onları nakletmiş bulunuyoruz.
e) İmam Mâlik’e göre, aslında dibağat temizleyici değildir. Bununla beraber derinin dış kısmını temiz yapar, iç kısmım değil. Böyle deriler ancak kuru maddeler için kullanılır.[206]
İlim adamlarına göre, bu görüş bir açıklamadır ama dayanak olarak sıhhatli bir delile müstenid değildir.
f) Başta Dâvud olmak üzere Zahirî imamlarına göre, domuz ve köpek dahil olmak üzere bütün hayvanların derisi hem üstü hem içi itibariyle tabaklanmak suretiyle temizlenir. Çünkü onlara göre, bu konuda rivayet edilen sahih hadislerde böyle bir tefrik yapılmamıştır. Oysa domuz Kur’ân’ın açık beyanıyla "rics" kabul edilmiştir. Hiçbir hadîs mensûh olmayan bu âyetin hükmünü aşamaz.
İmam Zührî’ye göre, her deriden, dibağat edilmese bile yararlanmak caizdir. Bu derileri hem sıvı şeylerde, hem kuru nesnelerde kullanmakta bir sakınca yoktur.
Anlaşılan İmam Zührî dibâğatle ilgili sahih hadîslerden habersizdir. Aynı zamanda onun bu görüşü icma’a da ters düşmektedir.[207]
Konuyla ilgili diğer hadîsler ve tahliller:
Birkaç adam (ölü) merkebi yerden sürükler gibi (ölü) bir koyunu sürükleyip götürüyorlarken Resûlüllah (a.s.) Efendimiz’in yanından geçtiler. Efendimiz onlara:
"Derisini alsaydınız ya!" buyurdu. Onlar da:
"Doğrusu bu ölüdür" dediler. Bunun üzerine Peygamberimiz (a.s.),
"onu su ile karaz (dibağatte kullanılan bir bitki) temizler" buyurdu.[208]
Katade’nin Seleme’den yaptığı rivayette ise, Resûlüllah (a.s.) Efendimiz şöyle buyurmuştur:
"Derinin tabaklanması onun (şer’î) kesilmesidir."[209]
Ahmed b. Hanbel’in İbn Huzeyme, Hâkim ve Beyhâki’nin çıkardıkları rivayette deniliyor ki: Resûlüllah (a.s.) Efendimiz, bir tulumdan abdest almak istedi. Onun ölmüş bir hayvanın derisi olduğu söylendi. Bunun üzerine Resûlüllah (a.s.) Efendimiz: "Tabaklanması onun murdarlığını veya pisliğini giderir" buyurdu. Hâkim ile Beyhâkî bu hadîsin sahih olduğunu söylemişlerdir.
Nesâî, İbn Hibbân, Taberânî, Darekutnî ve Beyhakî’nin rivayet ettikleri hadîste,
"Ölü hayvanın derisinin tabaklanması onu temizler."
Ahmed b. Hanbel’in rivayetinde ise, aynı hadîs şu lâfızla nakledilmiştir:
"Şüphesiz ki, derinin tabaklanması onun temizleyicisidir."[210]
Hicrî üçüncü asırda yetişen ünlü muhaddîs ve fakih Ebu Cafer el-Ezdî et-Tahavî, konuyla ilgili yirminin üstünde hadîs toplayıp nakletmiştir. Bunlardan altı tanesi ölü hayvanın hiçbir şeyinden yararlanılamıyacağına, onbeş tanesi, ölü hayvanın derisinin dibağatle temizleneceğine dairdir.
Adı geçen, dibağatin temizleyici olduğunu savunurken diyor ki:
"Şayet biri, dibağatin temizleyici olması, ölü hayvanın haram kılınmasıyla ilgili inen hükümden öncedir, derse ona hüccet olarak şu cevabı veririz; Sözü edilen hadîsler, ölü hayvanın eti haram kılındıktan sonraya rastlar. Nitekim Hz. Sevde bint Zam’â’nın ölen koyunu hakkında Resûlüllah’ın (a.s.) "O’nun derisini alsaydınız ya!" buyurması ve Hz. Sevde’nin, "ölen bir koyunun derisini mi alalım?" diyerek hayretini izhar etmesi üzerine Peygamber (a.s.), Efendimiz, ona Allah ancak şöyle buyurmuştur: "De ki, bana vahyolunanda ölü, akıtılmış kan, domuz eti -ki o murdardır- ilâhî sınırı aşıp günah işleyerek Allah’tan başkası adına kesilen hayvandan gayrisinin yiyecek olarak bir kimseye haram kılındığıyla ilgili (bir emir, bir belge) bulamıyorum…"[211] deyip âyeti okuduktan sonra şunu ilâve etmesi:
"Artık gerçekten onu tabaklayıp istifade etmenizde hiçbir sakınca yoktur."[212]
Bu uyarı üzerine Hz. Sevde (r.a.) diyor ki:
"O koyuna bir kimse gönderip derisini yüzdürdüm ve dibağat yaptırdım, sonra da ondan bir su kırbası edindim ve delininceye kadar kullandım."[213] Böylece sözü edilen olay, ölü hayvan derisinin dibâğatle temizleneceği hakkında vârid olan hadîslerin ilgili tahrim âyetinden sonra söylendiğini açıkça göstermektedir.[214]
Eti yenen ve yenmeyen, ölü veya şer’î şekilde kesilen hayvanların derilerinin dibağatle temizleneceğine dair ve temizlenmiyeceğile ilgili rivayetlerin geniş tahlilini Zeylâi (H. 162-M. 1360) Nasbu’r-râye adlı eserinde yapmıştır. Geniş bilgi edinmek isteyenlere adı geçen eserin 1/116-122. sahifelerine bakmalarını tavsiye ederiz.
Çıkarılan Hükümler:
1– İmam Ebû Hanife’ye göre, domuz dışında diğer bütün hayvanların derisi dibağatle temizlenir.
2– İmam Şafii’ye göre, domuz, köpek ve ikisinin birleşmesinden meydana gelen melez dışında diğer bütün hayvanların derisi dibağatle temizlenir.
3– İmam Ahmed b. Hanbel’e göre, hiçbir deri dibağatla temizlenmez; ancak tabaklanan bir deri kuru maddeler için kullanılabilir.
4– İmam Mâlik’e göre, dibağat temizleyici değildir. Bununla beraber derinin dış kısmını temizler, iç kısmını değil. O bakımdan tabaklanan deri ancak kuru maddeler için kullanılabilir.[215]
5– Sonuç olarak, bütün mezheplerin ictihad ve istidlalleri dikkate alındığında, domuz dışında diğer hayvanların, -ölü olsun, eti yensin, yenmesin, şer’î şekilde boğazlansın, boğazlanmasın- hepsinin derisi dibağatla temizlenir.
6– Sözü edilen hayvanların kılı, yünü, boynuzu ve tırnağı, iyice yıkandığı takdirde temiz kabul edilir ve istifade edilmesinde bir sakınca yoktur.
Yorum: Dibağat (Tabaklama) İle Temizleme
ATİE
bu tür şeylerden faydalanmak için dikkatli olmak gerekir zira doğru temizlenmesse ciddi hastalıklara sebep olabilir ve daha sonra tedavisi zor hastalıklara yol açar
tabaklama yolu ile temizleme