Buruna su çekmek

Ağız ve burun mikropların en çok girdiği kanallardır. Havayı devamlı içindeki tozuyla, mikrobuyla teneffüs etme yollarıdır. O bakımdan sık sık su ile yıkanıp temizlenmeleri emredilmiştir. Özellikle günde birkaç defa abdest aldığımızda bu iki organı temiz su ile üçer defa yıkayıp temizlememiz son derece önemlidir. Resûlüllah (a.s.) Efendimiz bu temizliği hiçbir abdestinde ihmal etmemiştir. Ancak ağza su alıp çalkalamak, burna su verip sümkürmek sünnet midir, yoksa vâcib midir? sorusu hatıra gelebilir. Konuyla ilgili müctehid imamların istidlal ve ihticaclarını naklettiğimizde bu sorunun cevabı verilmiş olacaktır. Şimdi ilgili sahih hadîsleri naklediyoruz:

Osman b. Affan (r.a.)’dan yapılan rivayette, o bir (su kabı) istedi ve önce üç defa iki eline döküp yıkadıktan sonra sağ elini kaba sokup (su aldı ve) ağzını çalkaladı, burnuna su verdi. Sonra yüzünü üç defa yıkadı; iki elini dirseklere kadar üç defa yıkadı, sonra başını meshetti, sonra da iki ayağını topuklara kadar üç defa yıkadı ve sonra şöyle dedi:

"Resûlüllah (a.s.) Efendimiz’i benim bu abdestim gibi abdest aldığını gördüm ve abdestten sonra buyurdu ki:

"Kim benim bu abdestim gibi abdest alır, sonra iki rek’ât namaz kılar da kendi nefsinden söz etmez (nefsini dünya işleriyle meşgul etmez) se, ALLAH onun geçmiş günâhlarını bağışlar."[475]

Ali (r.a.)’den yapılan rivayette, o abdest suyu istedi ve ağzını çalkaladı, burnuna su verip sol eliyle sümkürdü ve bunu üç defa tekrarladıktan sonra şöyle dedi:

"Bu, Peygamber (a.s.) Efendimizin abdestidir!"[476]

Hadîslerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır:

1- Abdestten önce elleri üç defa yıkamak sünnettir.

2- Abdest alırken ağza su alıp çalkalamak, burna su verip sümkürmek sünnettir. (Kimine göre vâcibdir).

3- Yüze, iki kolu dirseklere kadar, ayakları topuklarına kadar birer defa yıkamak farz, ikinci ve üçüncü defa yıkamak sünnettir.

4- Başı meshetmek farzdır. Bu bir defa yapılır, ikinci ve üçüncü defa meshetmek meşru kılınmamıştır.

Hadîslerin ışığında müctehid imamların ve diğer ilim adamlarının istidlal, ihticac ve görüşleri:

a) Hanefîlere göre:

Abdestin sünnetlerinden biri de, ağıza su alıp çalkalamak, burna su çekip sümkürmektir. Hadîsçilere göre, bunlar hem abdestte, hem gusülde farzdır. Ahmed b. Hanbel de onlardan biridir. İmam Şafiî bu ikincisinin hem abdestte, hem gusülde sünnet olduğuna kaildir. Hadîsçiler, Resûlüllah (a.s.) abdestte ağıza su verip çalkalamaya, buruna su çekip sümkürmeye devam ettiğiyle ihticac etmişlerdir. İmam Şafiî ise, cenabetten dolayı gusletme emri bedenin zahiriyle ilgilidir, bâtınıyla değil, diyerek ağız ve burunun iç kısmının bedenin batınından olduğunu dikkate almıştır. O bakımdan abdest ve gusülde ağız ve burnun iç kısmını yıkamanın vâcib olmadığı görüşünü ortaya koymuştur.

Biz hanefîlere göre ise, abdest konusunda vâcib (bu tabirden maksad farzdır) olan, üç azayı yıkamak ve başı meshetmektir, ağız ve burnun içi bu azaya dahil değildir. Gusülde ise durum böyle değildir.[477]

b) Şâfiîlere göre:

Abdestte ağzı çalkalamak, burna su verip sümkürmek sünnettir.

Buharî ve Müslim’in naklettikleri rivayet bunların sünnet olduğuna delâlet etmektedi: "Ağzınıza su alıp çalkalayın, burnunuza su çekip sümkürün!" mealindeki rivayet ise zayıftır. Abdestte ağız ve burnu ardarda üçer avuç su ile veya birer avuç su ile üçer defa yıkamak efdaldır.[478]

Bu konuda Şafiî’lerden el-Gamravî ise şöyle demiştir: Abdestin sünnetlerinden biri de ağıza su alıp çalkalamak, buruna su çekip sümkürmektir. Mezhebin daha zahir kavline göre, ikisi arasını az bir fasılayla ayırmak, yani önce ağızı yıkayıp bitirmek, sonra burnu yıkamak efdaldır. Ayrıca bu hususta en sahîh tesbite göre, bir avuç su ile ağzı üç defa çalkalamak ve yine bir avuç su ile burnu belirtilen şekilde yıkamak kâfi gelir.[479]

c) Hanbelî’lere göre:

Ağız ile burun yüzden sayılır. O halde ağza su alıp çalkalamak burna su çekip sümkürmek abdestte ye gusülde vâcibdir. Çünkü her iki taharette de yüzü yıkamak vâcibdir. Ağız ve burun yüzden bir kısımdır. Mezhebin meşhur kavli budur.[480]

Ağzı çalkalamada, burna su çekmede mübalâğa ise müstehabdır; öyleki ağza bol su alınıp iyice çalkalanır. Buruna bol su çekilerek her defasında sol el ile sümkürülür.[481]

d) Mâlikilere göre:

Ağza su verip çalkalayarak dökmek, burna su çekip sümkürmek sünnettir. Sadece ağıza su alıp çalkalamak, burna su verip nefesle çekmemek yeterli değildir.[482] Hanefîlere göre, yeterliyse de afdal olanı terkedilmiş sayılır.

e) İbn Ebi Leylâ, Hammad b. Süleyman ve İshak’a göre, ağız ve burnu abdest alırken yıkamak vâcibdir. Şevkanî de aynı görüştedir.

f) Ebû Sevr, Ebû Übeyd, Davud ez-Zahiri ve Ebûbekir b. Münzir’e göre, burna su çekip sümkürmek hem abdestte, hem gusülde vâcibdir. Ağzı yıkamak ise bu ikisinde de sünnettir.[483]

Bunlar Ebû Hüreyre’den rivayet edilen şu sahih hadîsle istidlal etmişlerdir:

"Sizden biri abdest aldığında burnuna su çektikten sonra sümkürsün!"

"Abdest aldığın zaman burnuna su çekip sümkür!"[484]

Sünnettir diyenler ise, daha çok "On şey fıtrattandır…" hadîsiyle istidlal etmişlerdir. Hafız ise et-Telhis’te bu rivayeti reddederek, hadisin başında "On şey" lâfzı yoktur, demiştir. Sadece "Fıtrattandır…" lafzıyla rivayet tesbit edilmiştir. Ayrıca İbn Abbas’dan (r.a.) rivayet edilen şu hadîsle de istidlal etmişlerdir:

"Ağzı çalkalamak, burna su çekmek sünnettir."[485]

Hafız İbn Hacer bu hadîsin zayıf olduğunu söylemiştir. Ancak Kur’ân’da ağza su alıp çalkalamak, burna su vermek zikredilmemiştir. Sadece Peygamber Efendimiz’in sünnetiyle sübût bulmuştur.

Vâcibdir diyenlerin istidlal ettikleri hadîslerden biri de Hz. Aişe (r.a.) validemizden rivayet edilmiştir ki, Resûlüllah’ın (a.s.) şöyle buyurduğunu söylemiştir:

"Ağza su alıp çalkalamak, burna su verip sümkürmek mutlaka gerekli olan abdesttendir."[486]

Bunun da zayıf olduğu söylenir.

Abdest azasını üç defa yıkamak vâcib midir? İlim adamları, abdest azasını bir defa yıkamanın vâcib olduğunda icma’ etmiştir. İkinci ve üçüncü defa yıkamanın sünnet olduğunda ittifakları vardır. Çünkü yapılan sahih tesbitlere göre, Resûlüllah (a.s.) Efendimiz bazan abdest azasını birer defa yıkamakla yetinmiştir. İkişer defa yıkadığı da vakidir. Eğer vacib olsaydı mutlaka üçer defa yıkardı. Hem âyetteki emir tekrarı gerektirmiyor.

Konuyla ilgili iki sahih hadîs daha rivayet edilmiştir:

"Sizden biriniz abdest aldığı zaman burnuna su alıp sümkürsün."[487]

Ebû Hüreyre’den (r.a.) yapılan rivayette demiştir ki:

"Resûlüllah (a.s.) Efendimiz abdestte ağzı su ile çalkalamayı, burna su çekip sümkürmeyi emretti."[488]

Bu husustaki emir, te’kîd anlamınadır, yani abdestte ağız ve burnu yıkamamızı te’kiden sünnet kılmıştır, demektir.