Tarihte istanbuldan kaç uygarlık geçmiştir?

İstanbul’un tarihi ana hatlarıyla beş büyük döneme ayrılabilir: Tarih öncesi dönem, Byzantion dönemi, Konstantinopolis dönemi, Konstantiniyye dönemi ve İstanbul dönemi.

1 İstanbul ve Tarih Öncesi Dönemi (M.Ö. 300.000-M.Ö. 667)
2 Byzantion ve Bizans Dönemi (M.Ö 667-M.S. 330)
o 2.1 Antik Yunan Şehir Devleti Byzantion ve Antik Yunan Dönemi (M.Ö 667-M.Ö. 196)
+ 2.1.1 Byzantion ve Oligarşi Dönemi (M.Ö. 667-M.Ö. 476)
+ 2.1.2 Byzantion ve Demokrasi Dönemi (M.Ö. 476-M.Ö. 196)
o 2.2 Roma Şehri Byzantion ve Roma Dönemi (M.Ö. 196-M.S. 330)
+ 2.2.1 Byzantion ve Roma Dönemi (M.Ö. 196- M.S. 1.yüzyıl)
+ 2.2.2 Byzantium ve Roma Dönemi (1.yüzyıl-3.yüzyıl)
+ 2.2.3 Augusta Antonina ve Roma Dönemi (3.yüzyıl-330)
3 Konstantinopolis ve Bizans İmparatorluğu Dönemi (330-1453)
o 3.1 Roma Başkenti Konstantinopolis ve Geç Roma Dönemi (330-395)
o 3.2 Bizans Başkenti Konstantinopolis ve Bizans İmparatorluğu Dönemi (395-1204)
o 3.3 Latin Başkenti Konstantinopolis ve Latin İmparatorluğu Dönemi (1204-1261)
o 3.4 Bizans Başkenti Konstantinopolis ve Geç Bizans İmparatorluğu Dönemi (1261-1453)
4 Konstantiniyye ve Osmanlı İmparatorluğu Dönemi (1453-1922)
5 İstanbul ve Türkiye Cumhuriyeti Dönemi (1923-)

İstanbul ve Tarih Öncesi Dönemi (M.Ö. 300.000-M.Ö. 667)

Küçükçekmece Gölü kenarında bulunan Yarımburgaz Mağarasında yapılan kazılarda insan kültürüne ait ilk izlere rastlanmıştır. Bu dönemde gölün çevresinde Neolitik ve Kalkolitik insanların yasadığı sanılmaktadır.

İlk belirgin yerleşim sahipleri olarak Megaralılar’ın insanı olarak kabul edilmektedir. Megaralılar, bugünkü Kadıköy’e yerleştiler ve "Khalkedon" adını verdiler. Ayrıca Kadıköy ‘e bağlı Fikirtepe’de de çeşitli buluntular ortaya çıkmıştır. Elen Mitolojisi’ne göre Batum’a doğru yola çıkan 40 Yunanlı, İstanbul Boğazı’ndan geçerken, bugünkü Sarayburnu’nda karaya çıkmış, bulundukları yere, "Altın Boynuz" dedikleri Haliç’e ve Khalkedon’a bakmışlardır. "Böyle bir yer dururken, karşı tarafa yerleşmek için kör olmak gerekir" demişler ve Khalkedon’a "Körler ve Ezikler Ülkesi" adını vermişlerdir.

neolitik: İlk yerleşik toplumların oluştuğu çağdır, cilalı taş devridir.
Kalkolitik: Bakırın bulunup kullanılmaya başlandığı çağdır, bakır çağıdır.

Byzantion ve Bizans Dönemi (M.Ö 667-M.S. 330)
Daha çok bilgi için: Antik Yunanistan ve Roma İmparatorluğu

İstanbul, bu dönemde adı Byzantion olan antik bir Yunan şehir devleti olarak kurulacak, kısa zamanda gelişip güçlenecek ve dönemin merkezi gücü Roma İmparatorluğu tarafından ele geçirilecektir. Romalilar tarafindan Byzantion, latinleştirilecek ve Byzantium olarak Roma İmparatorluğu’nun önemli şehirlerinden biri haline gelecek, adı değiştirilecek önce Byzantium sonra Augusta Antonina diye anılacaktır.

Antik Yunan Şehir Devleti Byzantion ve Antik Yunan Dönemi (M.Ö 667-M.Ö. 196)

Daha çok bilgi için: Antik Yunanistan

Byzantion ve Konstantinopolis

Byzantion ve Oligarşi Dönemi (M.Ö. 667-M.Ö. 476)

Daha çok bilgi için: Byzantion

Bugünkü İstanbul’un temelleri M.Ö. 7. yüzyılda atılmıştır. "Byzantion" şehri Megaralılar tarafından M.Ö. 667’de tarihi yarımadanın doğusunda Sarayburnu civarında kurulmuştur. Byzantion uzun süre şehir devlet yapısı göstermiştir. M.Ö. 478’de Byzantion Spartalı Pausanlılar tarafından ele geçirilmiştir.

Byzantion ve Demokrasi Dönemi (M.Ö. 476-M.Ö. 196)

Daha çok bilgi için: Byzantion

Byzantion Spartalı Pausanlıların yönetiminde ancak iki yıl kalabilmiş, sonra Pausanlılar şehrin halkı tarafından kovulmuşlardır. Böylece M.Ö. 476’dan itibaren Byzantion demokrasiyi yönetim biçimi olarak belirlemiştir. Uzun süre şehir devlet yapısı gösteren Byzantion, stratejik konumuna borçlu olduğu ekonomik gelişme sayesinde tüm antik Yunan bölgesine müdahale edebilen bir güç olmuştur.

Roma Şehri Byzantion ve Roma Dönemi (M.Ö. 196-M.S. 330)

Daha çok bilgi için: Roma İmparatorluğu

Byzantion ve Roma Dönemi (M.Ö. 196- M.S. 1.yüzyıl)

Daha çok bilgi için: Byzantion

M.Ö. 196’da Byzantion Roma İmparatorluğu’nun hakimiyeti altına girer. Byzantion Roma İmparatoru Septimius Severus tarafından Roma İmparatorluğu’na Roma Bağımsızlık Bildirgesi’yle dahil edilmiştir. Şehir Roma İmparatoru Vespasian tarafından 1. yüzyılda imparatorluğa sağlam bir şekilde bağlı kalması için latinleştirilir.

Byzantium ve Roma Dönemi (1.yüzyıl-3.yüzyıl)

Daha çok bilgi için: Byzantium

Byzantion İmparator Vespasian döneminde hızlı bir Latinleştirme politikasına tabi tutulur, adı Latince Byzantium olur ve Roma İmaparatorluğu’na tam bağlı önemli bir vilayet haline gelir. 196’da Byzantion Pers İmparatoru Pescennius ile anlaştığı için Roma İmparatoru Septimius Severus tarafından cezalandırılır ve şehir büyük zarar görür. Şehir sonra yine Septimius Severus tarafından baştan başa tekrar inşa edilir.

Augusta Antonina ve Roma Dönemi (3.yüzyıl-330)

Daha çok bilgi için: Augusta Antonina

Augusta Antonina adı baştan başa yeniden inşa edilmiş ve düzenlenmiş şehre İmparator Septimius Severus (193-211)tarafından, oğlu Antonius’un şerefine verilmiştir. 3. yüzyılda bu ad kullanılmıştır. 330 yılında Byzantion I. Konstantin tarafından Roma İmparatorluğu’nun başkenti ilan edilir.

Konstantinopolis ve Bizans İmparatorluğu Dönemi (330-1453)
Bizans İmparatorluğu’nda İstanbul, Konstantinopolis

Daha çok bilgi için: Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu, ve Latin İmparatorluğu

İstanbul’un bu dönemde adı Konstantinopolis olarak değişecek, önce Roma İmparatorluğu’nun sonra Bizans İmparatorluğu’nun başkentliğini yapacaktır. Bizans başkenti Konstantinopolis yaklaşık 1000 yıl boyunca Orta Doğu’ya hakim bir şehir konumuna yükselecektir.

Roma Başkenti Konstantinopolis ve Geç Roma Dönemi (330-395)

Daha çok bilgi için: Nova Roma ve Konstantinopolis

İstanbul’un başkentlik tarihi Roma İmparatorluğunun Doğu-Batı ayrışmasından 65 yıl önce başlamıştır. Byzantion 330 yılında İmparator Büyük Konstantin’in isteğiyle ‘Nova Roma (Yeni Roma)’ olarak Roma İmparatorluğu’nun başkenti yapılır, kentin ismi imparatorun ölümünden sonra onun anısına Byzantium’dan Konstantinopolis’e çevrilir. Roma’nın istilası ve yıkılmasıyla onun yerine geçen Konstantinopolis, 395’de ikiye bölünen Roma İmparatorluğu’nun ardılı devlet Doğu Roma İmparatorluğu’nun başkenti olur.
Konstantinopolis’in şehir merkezi planı

Bizans Başkenti Konstantinopolis ve Bizans İmparatorluğu Dönemi (395-1204)

Daha çok bilgi için: Konstantinopolis

Konstantinopolis, önce Doğu Roma İmparatorluğu adıyla kurulan ve Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra zamanla adı Bizans İmparatorluğu’na dönüşen devletin de 395’de başkenti olmuştur. Konstantinopolis erken ortaçağda da dünyanın en parlak ve zengin şehridir.

Latin Başkenti Konstantinopolis ve Latin İmparatorluğu Dönemi (1204-1261)

Daha çok bilgi için: Konstantinopolis ve Latin İmparatorluğu

1204-1261 yılları arasında Latinlerin işgaline uğrayan Konstantinopolis Latin İmparatorluğu’nun başkenti haline gelmiştir.

Bizans Başkenti Konstantinopolis ve Geç Bizans İmparatorluğu Dönemi (1261-1453)

Daha çok bilgi için: Konstantinopolis

Latin egemenliğinden sonra Konstantinopolis daha sonra tekrar 1453’e kadar Bizans İmparatorluğu’nun başkenti olmuştur.

Konstantiniyye ve Osmanlı İmparatorluğu Dönemi (1453-1922)

Daha çok bilgi için: Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul’un fethi, ve İstanbul’un işgali

Abdullah Biraderler tarafından çekilmiş ve 1895 öncesi Süleymaniye Camii ve etrafını gösteren bir görüntü.

İstanbul bu dönemde büyük bir cihan imparatorluğunun başkenti olacak, üç kıtada yayılan toprakları 400 yıldan uzun süre hakimiyetinde bulunduracaktır.

Kentin 29 Mayıs 1453’te Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmesinden sonra Osmanlı başkentlik dönemi başlar.
Müslümanlarca Konstantiniyye olarak adlandırılan şehri, Rumlar ‘E Stin Polis’ (Başkente/Şehirden) takma adıyla andmışlardır. Osmanlılar da bu ismi kullandılar ve İstanbul şekline getirdiler. Ruslar ise şehre Çarigrad (Çarın şehri) adını verdiler. Şehrin Balkanlar’daki adı ise Stambul olmuştur.
13 Kasım 1918 tarihinde İtilaf devletleri tarafından işgal edilen şehir, 6 Ekim 1923 tarihinde Türk ordusunun şehre girmesiyle sona ermiştir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde İstanbul’un panoramik görüntüsü

İstanbul ve Türkiye Cumhuriyeti Dönemi (1923-)
Modern İstanbul

Daha çok bilgi için: İstanbul ve Türkiye Cumhuriyeti tarihi

13 Ekim 1923’te Ankara’nın Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti ilan edilmesiyle İstanbul, 330’dan beri sürdürdüğü başkentlik özelliğini kaybetmiştir.
28 Mart 1930’da Konstantinopolis adı tamamen yürürlükten kaldırılmış ve şehrin resmi adı İstanbul olmuştur.

İstanbul’un Tarihsel Önemi
Osmanlı döneminde İstanbul

İstanbul 4. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar on altı yüzyıl boyunca dünyanın en büyük ve en önemli metropolleri arasında yer almıştır. Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının kesiştiği geniş bir bölgenin tartışmasız tek hakimi olmuş ve bu süreçte dünya tarihini önemli derecede etkilemeyi başarmıştır.

İstanbul kesintisiz bin altı yüz yıl boyunca, 330’dan 1922’ye kadar olan dönemde; Roma İmparatorluğu (330-395), Bizans İmparatorluğu (395-1204, 1261-1453), Latin İmparatorluğu (1204-1261) ve Osmanlı İmparatorluğu (1453-1922) olmak üzere dört farklı imparatorluğa başkentlik yapmıştır. Bu imparatorluklardan üçü var oldukları dönemde dünyanın en büyük güç ve iktidar sahibi devletleri olarak tarihe geçmiştir. Hepsinin İstanbul’dan yönetildiği düşünüldüğünde şehrin tarihsel önemi ve değeri anlaşılabilir.