Şafii Mezhebine göre Namazın farzları, Sünnetleri ve adabları nelerdir?
Kayıtsız Üye
Şafii mezhebinde Namaz nasıl kılınır Şafii Mezhebine göre Namazın farzları, Sünnetleri ve adabları nelerdir?
Cevap: Şafii Mezhebine göre Namazın farzları, Sünnetleri ve adabları nelerdir?
mumsema
Şafii Mezhebine göre Namazın farzları
NAMAZ’IN RÜKÛNLARI 2
Tahrim Tekbiri’nin Keyfiyeti 2
Tahrim Tekbiri’nin Şartları 2
Fatiha’nın Sahih Olmasının Şartları 3
Rükû’nun Şartları 3
6. Rükû’dan sonra itidal 4
7. Her rekât’ta iki defa secde etmek. 4
Secde’nin Şartları 4
8. İki secde arasında oturmak. 5
9. Son oturuş. 5
10. Son oturuşta teşehhüd okumak . 5
Teşehhüd Okunurken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 5
11. Son teşehhüd’den sonra Hz. Peygamber’e salât u selâm getirmek. 6
Hz. Peygamber’e Getirilen Salât u Selâm’ın Şartları 6
12. Birinci Selâm.. 6
13. Sayılan rükûnların tertibine -varid olduğu şekilde- riayet etmek. 6
NAMAZ’IN RÜKÛNLARI
Rükün, birşeyin esas olan parçalarından biri demektir. Tıpkı duvarın, odanın bir rüknü (parçası) olduğu gibi, namazın rükû, secde gibi parçaları da namazın rükûnlarıdır. Namazın varlığı ve sahih olması, bütün rük-ûnların Cebrail’in Hz. Peygamber’e öğrettiği şekil ve tertipte, o namaz içinde olmasıyla mümkündür. Namazın onüç tane rüknü vardır. Bunları aşağıda ayrı ayrı izah edeceğiz:
1. Niyet.
Niyet bir şey yapılmaya başlandığında niyetle beraber o şeyi kasdet-mektir. Niyetin yeri kalptir. Bunun delili Hz. Peygamber’in ‘Ameller niyetle (mutebeOdir'[1] hadîsidir. Niyetin sahih olması için tahrim tekbiriyle beraber olması gerekir. Öyle ki kişi tahrim tekbirini telaffuz ettiği esnada namaza da niyet etmeli, onun farziyetini hatırlamalıdır. Bu niyet için dilin kıpırdatılması şart değildir.
2. Güç yettiği takdirde farz namazı ayakta kılmak.
Bu rüknün delili, İmran b. Husayn’ın rivayet ettiği şu hadîstir: "Benim basurum vardı. Hz. Peygamber’e nasıl namaz kılacağımı sorduğumda ‘Ayakta kıl. Eğer buna gücün yetmiyorsa oturarak kıl, buna da gücün yetmiyorsa bir tarafına uzanarak kıl’ dedi".[2]
Kişi ancak vücudunu tamamen dik tuttuğu zaman kâini sayılır. Mazereti olmadığı halde ellerinin ayası diz kapaklarına değecek şekilde eğilirse namazı fasid olur. Çünkü namazın rükûnlarından biri de ayakta dimdik durmaktır. Eğer buna riayet edilmez de eğilinirse namazın bir rüknü (parçası) eksik olur. Namaz kılan kimsenin bir rahatsızlığı varsa, mümkün olduğu kadar ayakta durmalı, diğer kısmında oturmalıdır.
Farz namazlar kaydı, nafile namazları bu hükümden hariç tutar. Çünkü nafile namazları, hastalık olsa da olmasa da ayakta kılmak mendub’chır. Kişi, ayakta kılmaya gücü yetse de nafile namazları oturarak kılabilir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Kim namazı ayakta kılarsa bu daha efdaldir. Kim de oturarak kılarsa ayakta kılanın ecrinin yarısını elde eder. Uzanarak kılanın ecri, oturarak kılanın ecrinin yarısı kadardır.[3]
3. İhram (tahrim) tekbiri
İhram tekbirinin delili Hz. Peygamber’in şu hadîsidir:
Namazın anahtarı temizlik, tahrimi (dışarı ile ilgiyi kesen kısmı) tekbir, tahlil’i (dışarı ile ilgilenmeyi helâl kılan kısmı) selâm’dır.[4]
Tahrim Tekbiri’nin Keyfiyeti
Alla.hu Ekber lafzını söylemek gerekir. İsme mâni olmayacak Aîlahu el-ekber, AUahu el-celil el-ekber gibi fazlalıklar zarar vermez. Eğer Allah’ın sıfatlarından olmayan Allahu huve’l-ekber gibi veya ekberullahu gibi sigayı bozacak bir şey söylenirse tekbir sahih olmaz, tekbir sahih olmayınca namaz da sahih olmaz. Bunun delili de Hz. Peygamber’in fiiline uymanın zorunlu olmasıdır; zira Hz. Peygamber tahrim tekbiri olarak Allahu ekber lafzını kullanıyordu.
Tahrim Tekbiri’nin Şartları
Tahrim tekbirinin sahih olması için aşağıdaki şartlara riayet edilmesi şarttır:
a. Allahu ekber lafzı ayakta dimdik durup söylenilmelîdir.
Namaza kalkıldığında tekbir alınırsa bu sahih olmaz. Önce ayağa kalkıp dimdik durmalı, sonra tekbir almalıdır.
b. Kıble’ye yönelindiği zaman tekbir alınmalıdır.
c. Tekbir lafzı Arapça olarak söylenmelidir.
Ancak tekbir lafzını Arapça olarak söyleyemeyen ve öğrenme imkânı da olmayan kimse tekbir lafzını tercümesini bildiği lisanda söylemelidir; daha sonra Arapça olarak söylemeyi öğrenme imkânı olursa öğrenmesi vacib’dir.
d. Kişi sağır değilse tekbir’in bütün harflerini duyacak şekilde söylemelidir.
e. Tekbir ile niyet aynı anda olmalıdır.
Daha önce de söylediğimiz gibi niyet bitirilir bitirilmez tekbir alınmalıdır.
4. Fatiha okumak .
Fatiha farz ya da nafile namazın her rekâtında rükündür. Bunun delili şu hadîstir:
Namazda Fatihatu’l-Kitab’ı okumayanın namazı yoktur.[5]
Bu ‘Kur’an’ın açılış sûresi olan Fatiha sûresini okumayan kişinin namazı sahih olmaz’ demektir.
Besmele (=Bismillahirrahmanirahim), Fatiha sûresinden bir ayettir. Namaz kılan kişi besmele çekmeden Fatiha’ya başlarsa, namazı sahih olmaz. Çünkü Ümmü Seleme’nin rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber besmeleyi Fatiha’dan bîr ayet saymıştır.2
Fatiha’nın Sahih Olmasının Şartları
Fatiha sûresi okunurken aşağıdaki şartlara riayet edilmesi gerekir:
a. Kulakları normal ise, en az duyacağı kadar açıktan okumalıdır.
b. Varid olan tertib gibi, kıraati müretteb olarak devam ettirmelidir. Harflerin mahreç ve şeddelerine dikkat ederek okumalıdır.
c. Mânâyı bozacak şekilde lahn yapılmamalıdır.
Mânâya zarar vermeyecek şekilde lahn yapılırsa namaz fasid olmaz.
d. Fatiha, Arapça okunmalıdır.
Fatiha’nın tercümesini okumak sahih olmaz. Çünkü Fatiha’nın tercümesi Kur’an olmaz.
e. Namaz kılan kimse Fatiha’yı ayakta iken tamamlamalıdır.
Eğer Fatiha tamamlanmadan rükû’ya gidilirse kıraat fasid olur. Bu durumda tekrar kıyam’a dönmeli ve Fatiha’yı yeniden okumalıdır. Namaz kılan kişi Arap olmadığından ötürü Fatiha’yı okumaktan aciz ise, onun yerine ezbere bildiği yedi ayet okumalıdır. Eğer Kur’an’dan hiçbir şey bilmiyorsa, Fatiha’nın okunduğu müddet kadar ayakta Allah’ı zikredip sonra rükû’ya gitmelidir.
5. Rükû
Şer’an rükû, namaz kılan kimsenin mümkün olduğunca -ellerinin ayasının diz kapaklarına yetişecek kadar- eğilmesidir. Bu, rükû için yapılması en az olan harekettir. En mükemmeli ise sırtın tamamen düz olup kuyruk sokumu ile başın aynı hizaya gelmesidir. Rükû’nun farz olduğunun delili şu ayettir:
Ey iman edenler! Rükû edin, secde edin (namaz kılın). (Hac/77) Hz. Peygamber de namazı öğrettiği kişiye şöyle demiştir:
Sonra rükû’ya varıp mutmain oluncaya (bütün azaların yatişıncaya) kadar dur![6]
Hz. Peygamber’in rükû’yu böyle yaptığı sayılmayacak kadar sahih hadîsle sabit olmuştur.
Rükû’nun Şartları
Rükû’nun sahih olması için namaz kılan kişinin aşağıdaki hususlara riayet etmesi gerekir:
a. Avuçlar diz kapaklarına değecek kadar eğilmelidir.
Ebu Humeydî es-Saidî ‘Hz. Peygamber rükû’ya vardığı zaman avuçlarıyla dizlerini tutardı1 demiştir.[7]
b. Rükû niyetiyle eğilmelidir.
Eğer kişi başka bir nedenden dolayı eğilip de bunu rükû sayarsa, bu, rükû olmaz. Ayakta dimdik dururken rükû’ya gitmeyi kasdederek eğilmelidir.
c. Rükû’ya gittikten sonra bütün bedeni subhane rabbiye’Uazİm diyecek kadar mutmain (sakin, yatışmış) olmalıdır.
Bu rükû’nun en azıdır. Bunun delili daha önce geçen hadîste Hz. Peygamber’in ‘Rükû’ya gittiğinde bütün bedenin mutmain olmalıdır’ de-mesidir. Yine Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
En kötü hırsız namazından çalandır. Sahabîler ‘Ey Allah’ın Rasûlü! Kişi namazından nasıl çalar?’ diye sorduklarında, Hz. Peygamber ‘Rükû ve secdesini tam yapmaz’ buyurdu.[8]
Huzeyfe şöyle demektedir: Hz. Peygamber rükû ve secdesini tam yapmayan bir kişi görünce şöyle dedi: ‘Sen namaz kılmadın. Eğer bu durumda ölürsen Allah’ın Muhammed’i üzerinde yarattığı fıtrat üzerinde ölmemiş olursun’.[9]
Bu hadîsin anlamı ‘Senden istenen namazı eda etmemiş, Muhammed’in yolunda ölmemiş olursun’ demektir. Yoksa bu ‘Sen kâfir olarak ölmüş olursun’ anlamına gelmez.
Rükû’nun en mükemmel şekli ise sırt ve ense aynı hizada dümdüz, dizler dimdik, eller de diz kapaklarını tutmuş vaziyette olduğu halde üç defa subhane rabbiye’1-azim diyecek kadar sakin bir şekilde durmaktır.
Huzeyfe şöyle diyor: "Bir gece Hz. Peygamber ile beraber namaz kıldım. Bakara sûresini okumaya başladı. Sonra rükû’ya varıp subhane rabbiye’l-azim dedi. Sonra semiAllahu îimen hamideh dedi. Sonra rükû’una yakın derecede ayakta durdu. Sonra secde edip subhane rab-biye’î-a’İa dedi. Secdesi de kıyamına yakındı".[10]
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Sizden biriniz rükû’ya varınca rükû’da üç defa subhane rabbiye’U azim derse rükûu tamam olur ve bu en azıdır.[11]
Ebu Humeydî’nin rivayet ettiği daha önce geçen hadîste şu ibare vardır: ‘Sonra sırtını meylettirip yere doğru eğildi1.
6. Rükû’dan sonra itidal
İtidal rükû ile secde arasını ayıran bir sakinliktir. İtidâl’in delili, Hz. Aişe’nin şu rivayetidir: ‘Hz. Peygamber başını rükû’dan kaldırdığında dümdüz dikilmedikçe secde’ye gitmezdi1.[12]
Namazın erkanına riayet etmeyen bir kişiye Hz. Peygamber şöyle demiştir:
Sonra başını rükû’dan kaldır ve dimdik ayakta duruncaya kadar secde’ye gitme.[13]
İtidâl’in Şartlan
İtidâl’in sahih olması için aşağıdaki hususlara riayet edilmesi şarttır:
a. Rükû’dan doğrulduğunda ibadetten başka bir şey kasdetmemelidir.
b. İtidâl’i fazla uzatmamahdır.
İtidal müddeti, Fatiha’yi okuyacak kadar bir zamanı geçmemelidir. Çünkü itidal uzun değil, kısa bir rükûn’dur. Onu fazla uzatmak caiz olmaz.
7. Her rekât’ta iki defa secde etmek
Secde’nin şer’î anlamı, namaz kılan kimsenin alnının secde yerine değmesidir. Secde’nin delili (Ey iman edenler! Rükû edin, secde edin’ (Hac/77) ayetidir.
Hz. Peygamber, namazın erkânına riayet etmeden namaz kılan bir kişiye şöyle demiştir:
Sonra secde’ye git ve azaların yatışıncaya kadar bekle, sonra başını kaldır azaların yatışıncaya kadar otur. Sonra yine secde’ye git ve azaların yatışıncaya kadar bekle…
Secde’nin Şartları
Secde’nin sahih olması için aşağıdaki şartlara riayet edilmesi gerekir.
a. Secde esnasında alın açık olmalıdır.
b. Secde yedi âza üzerine yapılmalıdır. Hz. Peygamber şöyle demiştir:
Alın (alnını gösterirken eliyle burnu üzerine işaret etti), eller, dizler ve ayak uçları olmak üzere yedi kemik (yedi âza) üzerine secde etmekle emrolundum.[14]
Bu azalardan sadece alnın açık olması şarttır. Diğer azaların açık olması gerekmez. Bu bakımdan eldivenli olarak namaz kıhnabilir.
c. Mümkün olduğu kadar secde’de kuyruk sokumu, baş’tan yüksek tutulmalıdır. Bunun delili Hz. Peygamber’in böyle yapmış olmasıdır.
d. Kişinin kıpırdaması ile kıpırdayan elbise ve benzeri şeylerin üzerine secde edilmemelidir.
e. Secde’ye, secde’den başka, korku ve benzeri sebeplerle gidilmemelidir.
f. Karın ile yer arasında bir açıklık kalmalıdır.
g. Secde’de, en az subhane rabbiye’1-a’lâ diyecek kadar kalmalıdır.
Secde’nin en mükemmel şekli şöyledir: Kişi secde’ye giderken tekbir getirip önce dizlerini, sonra ellerini, sonra alnını, sonra burnunu yere koymalıdır. Elleri omuzlan hizasında ve parmaklan bitişik olarak kıble’ye doğru olmalıdır. Yanlar, uyluk ve karına dokunmamah, dirsekler yerden yüksek olup iki yandan da uzak tutulmalı ve üç defa subhane rabbiye’l-a’îâ demelidir. Ebu Hüreyre şöyle demiştir: ‘Hz. Peygamber secde’ye gitmek istediği zaman Allahu Ekber derdi’.[15]
Hz. Peygamber de şöyle buyurmuştur:
Secde’ye gittiğin zaman avuçlannı yere koy ve dirseklerini kaldır.[16]
Abdullah b. Mâlik b. Buhayne şöyle demiştir: ‘Hz. Peygamber namaz kılarken koltuklarının beyazlığı görünecek kadar pazulannı açardı’.[17]
Ebu Humeydî şöyle diyor: ‘Hz. Peygamber ellerini yanlarından uzaklaştırıp avuçlarını omuzlarının hizasına koydu’.[18]
Yine Ebu Humeydî şöyle demektedir: ‘Hz. Peygamber secde ettiği zaman karnını uyluklarından hiçbir şey üzerine yüklemeden uyluklarının arasını açardı’.[19]
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Sizden biriniz secde ettiğinde, secdelerinde üç defa subhane rab-biye’1-a’lâ derse secdeleri tamam olur ve bu en azıdır.[20]
Kadın ise, secde halinde azalarını birbirine bitiştirmelidir. Hz. Peygamber namaz kılan iki kadının yanından geçerken şöyle demiştir:
Secde’ye gittiğinizde vücudunuzu yere yapıştırın. Çünkü kadın bu hususta erkek gibi değildir.[21]
8. İki secde arasında oturmak
Her rekât’ta bulunan iki secde arasında oturmak farzdır, bunun delili, Hz. Peygamber’in daha önce geçen hadîsinde ‘Sonra başını kaldır mutmain oluncaya kadar otur’ sözüdür.
İki secde arasındaki oturmanın sahih olması için aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekir:
a. Korku ve başka nedenlerden ötürü değil, ibadet kasdıyla oturul-malıdır.
b. İki secde arasındaki oturmayı fazla uzatmamalıdır.
Bu oturma teşehhüd miktarından daha fazla olmamalıdır.
c. En az subhane rabbiye’1-a’îâ diyecek kadar oturulmalıdır.
9. Son oturuş.
Son oturuştan maksat, namazın sonundaki, arkasından selâm gelen oturuştur.
10. Son oturuşta teşehhüd okumak .
Abdullah b. Mes’ud şöyle diyor: Hz. Peygamber ile beraber namaz kılarken namaz (oturuşun)da ‘es-Selâmu alellâhi, es-selâmu alâ fulânin’ derdik. Günün birinde Hz. Peygamber şöyle dedi: "Selâm, Allah’ın kendisidir. Biriniz namazda oturduğunda ‘Ettehiyyatu lillâhi’ desin".[22]
Teşehhüd bize farz kılınmadan önce ‘es-Selâmu alellâhi kable’I-iba-dihi’ derdik.[23]
Allah selârn’m kendisidir sözünden maksat, selâm, Allah’ın İsimlerinden biridir demektir. Bazı âlimler selâm’ın mânâsı hakkında şöyle
demişlerdir: ‘Selâm, insanların müptela olduğu ayıp ve kötülüklerden berî olmaktır’.[24]
Teşehhüd lafzının en azı şöyledir:
Bütün tahiyyeler, selâmlar Allah’a mahsustur. Ey Nebî! Allah’ın selâmı, rahmeti ve bereketi senin üzerine olsun. Bize ve Allah’ın salih kullarına selâm olsun. Şehadet ederim ki Allah’tan başka ilah yoktur. Yine şehadet ederim ki Muhammed, Allah’ın rasûlüdür.
Teşehhüd lafızları hakkında birçok sahih rivayet vardır. İmam Şafii’ye göre teşehhüd’ün en mükemmel ve en üstün şekli İbn Abbas’ın rivayet ettiği şu lafızdır:
Hz. Peygamber bize Kur’an’dan bir sûre öğretir gibi teşehhüd’ü öğretirdi. Hz. Peygamber, teşehhüd’ü şu lafızlarla söylerdi: Bütün tahiyyeler, bereketler, salâvatlar ve güzel şeyler Allah’ındır. Ey Nebî! Allah’ın selâmı, rahmeti ve bereketi senin üzerine olsun. Bize ve Allah’ın salih kullarına selâm olsun. Şehadet ederim ki Allah’tan başka ilah yotur. Yine şehadet ederim ki Muhammed, Allah’ın rasûlüdür.[25]
Teşehhüd Okunurken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
a. Kendi duyabilecek şekilde okumalıdır.
b. İbareler peşpeşe okunmalıdır.
Okumaya ara verip sonra devam edilirse veya araya başka bir zikir sokulursa teşehhüd fasid olur; yeni baştan okunması gerekir.
f. Kelimeler, rivayetlerdeki tertibe riayet ederek okunmalıdır.
11. Son teşehhüd’den sonra Hz. Peygamber’e salât u selâm getirmek.
Teşehhüd’ü yukarıda anlatıldığı gibi tamamladıktan sonra ve selâm ‘vermeden önce Hz. Peygamber’e salât ve selâm getirmelidir. Hz. Peygamber’e salât etmenin farz olduğunun delili şu ayettir:
Allah ve melekleri peygamber’e salât ederler. Ey iman edenler! (Sizde) ona salât edin…(Ahzab/56)
Âlimler, Hz. Peygamber’e salâvat getirmenin namazdan başka bir yerde farz olmadığında ittifak etmişlerdir. Bu bakımdan farz olan salât, namazdaki salât’tır.
Sahabîler, Hz. Peygamber’e ‘Ey Allah’ın Rasûlü! Namazda sana salât etmek istediğimizde nasıl yapalım?’ dediler. Hz. Peygamber şöyle deyin dedi: ‘Allahumme salli alâ Muhammedin1.[26]
Bu hadîs, Hz. Peygamber’e salât etmenin sadece namazda farz olduğuna delâlet eder. Hz. Peygamber’e salât etmeye en uygun yer son teşehhüd’dür. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Biriniz namaz kıldığı vakit, aziz ve celil olan Allah’ı ululamak ve övmekle başlasın, sonra peygambere salât u selâm etsin. Bundan sonra dilediği şekilde duâ etsin.[27]
Hz. Peygamber’e getirilen salât selâm’ın en azı şöyledir-Allahumme sallı alâ Muhammedi
Hz. Peygamber’e getirilen salât u selâm’ın en fazlası da şöyledir:
Allahumme sahi alâ Muhammedin ve alâ âl-i Muhammed. Kema sal-leyte âlâ İbrahim’e ve alâ âl-i İbrahim; ve barik alâ Muhammedin ve alâ âl-i Muhammed. Kemabarekte alâ İbrahime ve alâ âl-i İbrahim-fi’î-âlemîne inneke hamîdu’n-mecîd.
Ey Allahım! Muhammed’e ve âline, İbrahim ve âline salât ettiğin gibi salât et! Muhammed^e ve âline, İbrahim ve âline bereket verdiğin gibi bereket ver. Âlemler içinde şüphesiz sen kendisine çok hamdedilen ve çok medhedilensin.
Salât u selâm’ın bu lafzı Buharı, Müslim ve başka muhaddislerin rivayet ettikleri birçok sahih hadîsle sabit olmuştur. Rivayetlerin bazılarında fazlalık, bazılarında da eksiklik vardır.[28]
Hz. Peygamber’e Getirilen Salât u Selâm’ın Şartları
Hz. Peygamber’e salât u selâm getirirken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
a. Sesini duyabileceği kadar yükseltmelidir.
b. Muhammed, rasûl, veya nebî kelimesi kullanılmalıdır. Eğer Allahumme sallı alâ Ahmed derse yeterli olmaz.
c. Salât u selâm, Arapça olarak getirilmelidir.
Eğer Arapçasmı bilmiyorsa, bildiği dilde tercümesini okumalıdır. Mümkünse hemen Arapçasım öğrenmek vacibdir.
d. Salât ederken tertibe riayet edilmelidir.
Salât ile teşehhüd arasındaki tertibe de dikkat edilmelidir. Çünkü salât u selâm’ı, teşehhüd’den önce getirmek sahih olmaz.
12. Birinci Selâm
Bu selâm, namaz kılanın sağ tarafa dönüp es-selâmu aleykum ve rahmetullahi demesidir. Birinci selâmın farz (rükün) olduğunun delili, daha önce geçen Hz. Peygamber’in ‘Namazın tahrimi tekbirdir, tahlili selâmdır’ sözüdür. Selâm lafzının en azı bir defa es-selâmu aleykum demektir. En efdali ise hem sağa, hem sola dönerek iki defa es-selâmu aleykum ve rahmetullahi demektir.
Sa’d şöyle diyor: ‘Ben Hz. Peygamber1! sağ ve sol tarafına selâm verirken gördüm. Hatta (bu sırada) yanağının beyazlığını da gördüm1.1
İbn Mes’ud şöyle rivayet ediyor: ‘Hz. Peygamber sağ ve soluna es-selâmu aleykum ve rahmetullahi, es-selâmu aleykum ve rahmetullahi diye, yanağının beyazı (arkadan) görünecek şekilde selâm verirdi1.2
13. Sayılan rükûnların tertibine -varid olduğu şekilde- riayet etmek.
Bu tertib şöyledir: Önce niyet, sonra tahrim tekbiri, sonra Fatiha, sonra rükû, sonra itidal, sonra secde ve diğerleri yapılmalıdır. Eğer bu rükûnların bir kısmının yeri bilerek değiştirilirse o namaz fasid olur. Rükûnların yeri bilerek değiştirilmemişse, tertibi bozulan rüknün başlangıcından itibaren namaz fasid olur. Bu bakımdan o noktadan İtibaren yapılanların tümünün yeniden yapılması gerekir. Eğer namaza devam edilirse sahih olan rekât, fasid olan rekâtın yerine geçer. Bu durumda namazı bir rekât artırmak vacib olur.
1 Müslim/582
2 Ebu Dâvud/996; Tirmizî/295 ve başka muhaddisler. (Tirmizî hasen-sahih olduğunu söylemiştir)
——————————————————————————–
[1] Buharî/l; Müslim/1907
[2] Buharî/l 066
[3] Buharî/1065
[4] Tirmizî/3; Ebu Dâvud/6l
[5] Buharî/723; Müslim/394 İbn Huzeyme (sahih isnadla)
[6] Buharî/72’i; Müslim/397
[7] Buharİ/794
[8] İmam Ahmed, Taberanî ve başka muhaddisler
[9] Buharî/758
[10] Müslim/772
[11] Tirmizt/261; Ebu Dâvud/886 ve başka muhaddisler, (İbn Mes’ud’dan)
[12] Müslim/498
[13] Buharı/724; Müslim/397
[14] Buharî/779; Müslim/490
[15] Buharî/770; Müslim/292
[16] Müslim/494, (Bera’dan)
[17] Buharî/383; Müslim/495
[18] Ebu Dâvud/734; Tirmizî/270
[19] Ebu Dâvud/735
[20] Tirmizî/26l; Ebu Dâvud/886
[21] Beyhakî, 11/223
[22] Buharî/5806; Müslim/402 ve başka muhaddisler
[23] Beyhakî 11/138; Dârekutnî, 1/350
[24] İbn Esir, en-Nihaye
[25] Müslim/403
[26] İbn Hibban/515; Hâkim, 1/268
[27] Tirmizî/3475; Ebu Dâvud/İ481 ve başka muhaddisler
[28] Buharî/1390; Müslim/406
Cevap: Şafii Mezhebine göre Namazın farzları, Sünnetleri ve adabları nelerdir?
mumsema
Şafii Mezhebine göre Namazın Sünnetleri
NAMAZIN SÜNNETLERİ 2
A, Namazdan Önceki Sünnetler 2
B. Namaz İçindeki Sünnetler 2
Eb’âz. 2
Teveccüh’ün Müstehab Olduğu Yerler 4
C. Namazdan Sonraki Sünnetler 6
NAMAZIN SÜNNETLERİ
Fıkıh’ta sünnet, Hz. Peygamber’in vacib olmayarak yapmış olduğu şeyleri ifade eder. Namazın sahih olması için birtakım şart ve rükûnların olduğunu söylemiştik. Bir de namaz kılan kişiden istenen, namazın birtakım sünnetleri vardır. Fakat bunlar farz gibi zorunlu olarak istenmez. Bu sünnetlere riayet eden sevap alır, riayet etmeyen ise günahkâr olmaz. Bu sünnetler namazdan öncej namaz içinde ve namazdan sonra olmak-üzere üç kışıma ayrılır:
A, Namazdan Önceki Sünnetler
Namazdan önceki sünnetler üç tanedir:
1. Ezan.
Ezanın tarifi, delilleri, şartlarının beyanı ve bununla ilgili meseleler daha önce geçmişti.
2. İkâmet (Kamet)
Kâmet’in tarifi, şartlarının beyanı, ezan ile kamet arasındaki farklar daha önce zikredilmişti.
3. Sütre
Kişinin namaz kılarken önüne -duvar, direk, baston gibi- bir sütre alarak önünden geçenlerle kendi arasında bir perde yapması, hiçbir şey yoksa önüne bir çizgi çekmesi sünnettir.
Abdullah b. Ömer şöyle rivayet ediyor: "Hz. Peygamber bayram günü (namaza) çıktığında (hizmetçisine) bir harbe taşımasını emrederdi. (O harbe namazda) karşısına dikilir, kendisi de ona doğru namaz kılar, halk da arkasında namaza dururdu. Bunu seferde de yapardı".[1]
En efdal olanı, sütrenin secde yerine yakın olmasıdır; zira Sehl b. Sa’d şöyle rivayet ediyor: ‘Hz. Peygamber’in musallası (namaz kıldığı yer) ile (kıble cihetindeki) duvar arasında bir davar geçebilecek kadar yer vardı1.[2]
B. Namaz İçindeki Sünnetler
Namaz içindeki sünnetler ikiye ayrılır:
1. Eb’az
2. Heyet
Eb’az, namazda terkedildiği takdirde sehiv secdesiyle telafi edilmesinin sünnet olduğu şeylerdir.
Heyet, terkedildiği takdirde sehiv secdesiyle telafi edilmesinin sünnet olmadığı şeylerdir.
Sehiv secdesini ve onunla ilgili hususları namazın amelleri bahsinde açıklayacağız. Namazdaki eb’âzlar ise şunlardır:
Eb’âz
a. Birinci Teşehhüd
Birinci teşehhüd, arkasından selâm gelmeyen teşehhüd’dür. Bu da öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarında ikinci rekattaki oturuştur. Bu oturuşta teşehhüd okumak sünnettir. Çünkü namazını güzel kılmayan bir kişiye Hz. Peygamber şöyle demiştir:
Namazın ortasında oturduğun zaman önce istikrar bul, sonra sol ayağını yay, sonra teşehhüd oku.[3]
Bu teşehhüd’ün sünnet olduğunun delili, Abdullah b. Buhayne’nin rivayet ettiği şu hadîstir: ‘Hz. Peygamber bir namazda bize iki rekât kıldırdı. Sonra (birinci teşehhüd için) oturmadan kalktı. Cemaat (ona uyarak) ayağa kalktı. Namazını tamaladığı zaman biz selâm vermesini beklerken selâm vermeden önce tekbir aldı ve oturduğu halde (yanılmaktan dolayı) iki secde yaptı, sonra selâm verdi’.[4]
Eğer bu teşehhüd rükün olsaydı, Hz. Peygamber onu yerine getirir, sehiv secdesiyle telafi etmezdi.
b. Teşehhüd’den sonra Hz. Peygamber’e salâvat getirmek. Salâvat terkedildiği zaman sehiv secdesi yapmak onu telafi eder.
c. Birinci teşehhüd için oturmak.
Böylece birinci teşehhüd’de-, oturmak, teşehhüd okumak ve Hz. Peygamber’e salât etmek olmak üzere üç tane sünnet olduğu anlaşılmaktadır.
4. Rükün olan son teşehhüd’den sonra Hz. Peyğamber’in âline salât etmek.
Son oturuşta rükün olan teşehhüd’ü okuduktan ve Hz. Peygamber’e salâvat getirdikten sonra Hz. Peyğamber’in âline de salât etmek sünnet’tir. Çünkü salât’ın lafzında âl kelimesi de geçmektedir.
5. Sabah namazında ikinci rekâtın itidaline kalkıldığında, Ramazan’ın ikinci yarısında, vitir’in son rekâtında ve hangi namazda olursa olsun son rekâttaki itidâl’de felaketler için kunut okumak sünnettir.
Enes b. Mâlik şöyle rivayet ediyor: ‘Hz. Peygamber dünyadan ayrılıncaya kadar sabah namazında kunut yaptı[5]
Enes b. Mâlik’e, Hz. Peyğamber’in sabah namazında kunut yapıp yapmadığı sorulduğunda, şöyle demiştir:
– Evet, kunut yaptı.
– Rükû’dan önce mi sonra mı?
– Rükû’dan sonra az bir müddet[6]
Namaz kılan kişi hangi lafızla olursa olsun Allah’a övgü ve duada bulunursa kunut sünnetini yerine getirmiş olur. Meselâ Aüahummağfirli yâ gafuru dese yeterlidir. Kunut’un en mükemmel şekli ise, Hz. Peygamber’den rivayet edilen kunut duasını okumakla yerine getirilmiş olur.
Hasan b. Ali şöyle demiştir: Hz. Peygamber bana birkaç kelime öğretti, vitir’de onları okuyordum:
Ey Allahim! Verdiğin hidayetinde beni daim kıl! Verdiğin afiyetlerle beni afiyette kıl. Emanına aldığın yerde beni de emanına al! Bana verdiğini mübarek kıl! Kaza ettiğin şeyin şerrinden beni koru! Sen hükmedersin, fakat kimse sana hükmedemez. Senin dost edindiğin zelil kılınamaz. Senin düşman olduğun aziz olamaz. Sen yücesin, ey Allahım sen büyüksün.[7]
İmam’ın bu lafızları cermsigası olarak; ihdini yerine ihdim, afini yerine afim, tevelhnî yerine tevellena şeklinde okuması gerekir.
Hişam’ın, Muhammed b. Sirin’in ashabından rivayet ettiğine göre Ubey b. Ka’b (Ramazan’da) onlara imamlık yapıp Ramazan’ın son yansında kunut yapmıştır.[8]
Ebu Hüreyre şöyle rivayet ediyor: ‘Hz. Peygamber sabah namazının ikinci rekâtında başını rükû’dan kaldırdığı zaman ellerini kaldırıp kunut duası okurdu’.[9]
Âlimler şu ibarenin eklenmesinin de müstehab olduğunu söylemişlerdir.
Namazın Sünnetleri
Hükmettiğine karşılık hamd sana mahsustur. Ey Rabb’imiz! Senden mağfiretini diler ve sana yöneliriz. Peygamber Efendimiz (en-Nebiyyü’l-timmî olan) Hz. Muhammed’e, âline ve ashabına salât u selâm eyle! Nitekim bu hususta dua ve zikirden sonra Hz. Peygamber’e getirilen
sa/âvat hakkında sahih hadîsler vardır.[10]
Kunut okurken elleri kaldırmak sünnettir. Ellerin iç kısımları göğe doğru olmalıdır.
Heyetler
Biz daha önce heyetlerin, namazın sünnetlerinden olduğunu, terke-. dilmesi halinde sehiv secdesiyle telafi edilmesinin sünnet olmadığını, Eb’azlann ise sehiv secdesiyle telafi edileceğini söylemiştik. Namazdaki heyetleri şöyle sıralayabiliriz:
1. Tahrim tekbiri alırken, rükû’ya giderken ve rükû’dan kalkarken ellerin kaldırılması sünnettir.
.Bu sünneti yerine getirmenin keyfiyeti şöyledir: Ellerin ayaları kible’ye doğru açılıp parmaklar yayılmalıdır. Baş parmaklar kulak memeleri hizasında olup ellerin ayaları açık olmalıdır.
İbn Ömer şöyle rivayet ediyor: ‘Hz. Peygamber namaza durduğu zaman ellerini omuzları hizasına kadar kaldırır, sonra tekbir alırdı. Rükû’a gitmek istediği zaman da, rükû’dan kalktığı zaman da böyle yapardı. Fakat secdeye gittiğinde ve secdeden kalktığında böyle yapmazdı’.[11]
2. Vakfe’de sağ eli sol elin üzerine koymak.
Bunun şekli şöyledir: Sağ eli sol elin üzerine koyup sağ elin parmaklarıyla sol elin bileğini tutmalı, elleri göbeğin üstüne göğsün de altına koymalıdır.
Vail b. Hucr şöyle rivayet ediyor: ‘Hz. Peygamber namaza başladığı zaman ellerini kaldırıp tekbir alır, sonra sağ elini sol bileği üzerine koyardı’.[12]
3. Kıyamdayken secde yerine bakmak.
Namaz kılan kişinin bakışlarını sağa sola çevirmesi mekruhtur Yukarıya veya önündeki birşeye -Kabe bile olsa- bakması mekruhtur’ Sünnet olan, devamlı secde yerine bakmaktır. Kişi teşehhüd okurken işaret ettiği parmağına bakabilir. Böyle yapılmasının delili Hz Peygamber’in fiilidir. ,
Teveccüh
4. Tekbir’den sonra namaza teveccüh okuyarak başlamak. Teveccühün lafzı, Hz. Ali’nin rivayet ettiği şu lafızlarla okunmalıdır.
Şüphesiz ki ben, yüzümü bir muvahhid olarak o gökleri ve yerleri yaratmış olan Allah’a yönelttim. Ben müşriklerden değilim. Şüphesiz benim namazım, ibadetlerim, hayatım ve ölümüm hiçbir ortağı olmayan âlemlerin rabbi Allah’ındır. Ben ancak bununla emrolundum ve ben müslümanlardanım.[13]
Teveccüh’ün Müstehab Olduğu Yerler
Teveccüh duasını, farz ve nafile namazların başında Fatiha okumadan önce -tek başına kılan için de imam için de- cemaat içinde okumak müstehab’dır.
Eğer besmele çekilmiş veya Fatiha okunmuş veya euzübillahi min’eş-şeytan’ir-racim denmişse, başa dönüp yeniden teveccüh duasını okumak uygun değildir. Unutarak böyle yapmak da hükmü değiştirmez.
Cenaze namazında teveccüh duası okumak müstehab değildir. Vakit dar olduğu zaman farz namazda da okumak müstehab değildir. Teveccüh duası okunduğunda vaktin çıkma ihtimali varsa okunmamalıdır.
5. Teveccüh’ten sonra eûzu billahi min’eş-şeytan’irracim demek.
Bunu takiben Fatiha okunmalıdır. Fatiha okunduktan sonra eûzu çekilmez. Tekrar başa dönüp eûzu çekmek mekruh’tur.
Kur’an okuduğun (okumak istediğin) zaman kovulmuş şeytandan
Allah’a sığın!
(Nahl/98)
6. Kur’an’ı, sesli okunması gereken yerde sesli, sessiz okunması gereken yerde sessiz okumak.
Kur’an’ı sabah namazında, akşam ve yatsı namazının ilk iki rekâtında, Cuma, Bayram, Ay Tutulma, Yağmur, Teravih ve Ramazan’da kılınan Vitir namazında tek başına kılan için de, imam için de, cemaat için de açıktan okumak sünnettir. Bunların dışındaki namazlarda işe gizli okumak sünnettir. Bunun böyle olduğuna bir çok hadîs delâlet eder. Onlardan bazılarını aşağıda zikrediyoruz:
Cübeyr b. Mut’im babasından şöyle rivayet etmektedir: ‘Ben Hz. Peygamber’in akşam namazında Tur sûresini okuduğunu işittim’.[14]
Berâ b. Âzib şöyle rivayet etmiştir: ‘Hz. Peygamber’in yatsı namazında Tin sûresini okuduğunu işittim. Ondan daha güzel sesli bir kimseyi dinlemiş değilim’. [15]
İbn Abbas şöyle rivayet ediyor: ‘Hz. Peygamber, ashabına namaz kıldırıyordu. Onlar namazda okuduğu Kur’an’ı işitince kulak verdiler’.[16]
Ebu Katade şöyle demiştir: ‘Hz. Peygamber bize namaz kıldırdı. Öğle ve ikindi namazlarındaki ilk iki rekâtta Fatihatu’l-Kitab ile birer sûre okurdu’.[17]
Hz. Peygamber’in aşikâr okuduğunu bildiren hadîsler daha önce geçmişti.
Ubade b. Samit şöyle rivayet ediyor: Biz Hz. Peygamber’in arkasında sabah namazını kılıyorduk. Hz. Peygamber okurken cemaatin okuması ona ağır geldi. Namazı kılınca ‘Siz imamınızın arkasında okuyor musunuz?’ dedi. Biz ‘Evet, okuyoruz1 dedik. Hz. Peygamber ‘Fatiha’dan
başkasını okumayın. Hakikat şu ki Fatiha okumayanın namazı olmaz’ buyurdu.[18]
İmam işitmediği zaman gizli okunmuş sayılır. İşte bu hadîsler Hz Peygamber’in, hazır olanlara işittirecek kadar yüksek sesle okuduğuna delâlet eder. Sözü geçen yerlerin dışında gizli okumanın delili de şu hadîstir:
Bir kişi Habbab’a şöyle sordu:
– Hz. Peygamber öğle ve ikindi namazlarında okuyor muydu?
– Evet.
– Peki, okuduğunu nasıl anlıyordunuz?
– Sakalının hareketinden anlıyorduk.[19]
Ebu Hüreyre şöyle demiştir: ‘Hz. Peygamber her namazda okurdu. Hz. Peygamber’in bize açıktan okuduğu yerde biz de size açıktan okuyoruz. Gizli okuduğu yerde biz de size gizli okuyoruz’.[20]
Sahabîler, Hz. Peygamber’in sözü geçen yerlerin hariçinde sesli okuduğunu nakletmemişlerdir. Özel namazların delilleri ise yerlerinde belirtilecektir.
Gece kılınan mutlak nafile namazlarda ne gizli ne de aşikâre olmadan, kıraat normal şekilde yapılmalıdır.
Namazında açıktan okuma, sesini fazla da kısma, ikisi arasında bir yol tut.
(İsra/110)
7. Fatiha’dan sonra âmin demek.
Veleddâllîn’den hemen sonra âmin denilmelidir. Namaz kılan kişinin her namazda Fatiha’dan sonra âmin demesi sünnettir. Sesli kılınan namazlarda sesli olarak, sessiz kılınan namazlarda sessiz olarak âmin denmelidir. Cemaat de imam’a tâbi olarak yüksek sesle âmin demelidir. Âmiriin anlamı ‘Yâ rabbî! Duamızı kabul et!’ demektir. Hz. Peygamber şöyle demiştir:
Sizler (namazda) âmin dediğiniz zaman melekler de semada âmin derler. Kimin âmin demesi, meleklerin âmin demesine tevafuk ederse o kişiye geçmiş günahları bağışlanır.[21]
İmam âmin dediği zaman arkasından siz de âmin deyin. Çünkü kimin âmin demesi, meleklerin âmin demesine tevafuk ederse o kişiye geçmiş günahları bağışlanır.[22] Ebu Hüreyre şöyle rivayet etmiştir: ‘Hz. Peygamber ğayri’l-mağdûbi aleyhim veleddâllîn dediği zaman, birinci saftakilerin işitebileceği şekilde (açıktan) âmin derdi’.[23]
Hz. Peygamber âmin dediği zaman mescid âdeta sallanıyordu.
[24] 8. Fatiha’dan sonra Kur’an’dan bir şey okumak.
Ne kadar kısa olursa olsun Kur’an’dan herhangibir sûre okumak veya peşpeşe gelen üç ayet okumakla sünnet yerine getirilmiş olur.
Farz namazların birinci ve ikinci rekâtlarında zammı sûre okumak da sünnettir. Bu tek başına kılan için de imam için de böyledir. İmarn’a uyan kişinin gizli okunan namazlarda ve imam’ın okumasını işitmediği durumlarda okuması sünnettir.
Sabah ve öğle namazlarında Hucurât ve Rahman sûreleri gibi Tıva-İ’ul-Mufassal denilen sûreleri okumak sünnettir. İkindi ve yatsı namazlarında Şems sûresi gibi Avasıt’uî-Mufassal denilen sûreleri okumak sünnettir. Akşam namazında ise îhias sûresi gibi kısa sûreleri okumak sünnettir.
Ebu Hüreyre şöyle demiştir: ‘Namazı, falan adamın namazından daha fazla Hz. Peygamber’in namazına benzeyen bir kimsenin arkasında namaz kılmadım. Onun arkasında namaz kıldığımda öğle namazının birinci ve ikinci rekâtlarını uzatıyor, üçüncü ve dördüncü rekâtlarını hafif tutuyordu. İkindi namazında hafif, akşam namazında ise Kusar’ul-Mufassai denilen sûrelerden okuyordu. Yatsı namazında Şems ve benzeri sûreleri, sabah namazında da iki uzun sûre okuyordu.[25]
Cuma sabahında birinci rekâtta Secde, ikinci rekâtta Hel Eta sûresini okumak sünnettir.
Ebu Hüreyre şöyle rivayet ediyor: ‘Hz. Peygamber Cuma günü sabah namazının birinci rekâtında Secde, ikinci rekâtında ise Hel Eta sûresini okuyordu’.[26]
Bütün namazların birinci rekâtını, ikinci rekâtından daha uzun tutmak sünnettir. Çünkü Hz. Peygamber birinci rekâtta uzun, ikinci rekâtta kısa okuyordu.[27]
9. İntikal tekbirlerini almak.
Daha önce namazda tahrim tekbiri’nin rükün olduğunu ve onsuz namazın sahih olmadığını belirtmiştik. Tahrim tekbirini alıp namaza durulduktan sonra her intikal’de (kıyam’dan rükû’ya, itidal’den secde’ye gittiğinde), tahrim tekbiri gibi tekbir almak sünnettir. Ancak rükû’dan kalkarken tekbir yerine semiAllahu lknen hamideh, Rabbena ve leke’1-hamd (Allah, hamdini yapan kimsenin duasını kabul eder. Rabbimiz! Hamd sana mahsustur) denmelidir.
Ebu Hüreyre şöyle rivayet etmiştir: "Hz. Peygamber namaz kıldığında ayakta iken (ihram) tekbiri alırdı. Sonra rükû’ya giderken tekbir alırdı. Sonra rükû’dan belini doğrulturken semiAllahu limen hamideh, sonra ayakta iken rabbena ve leke’1-hamd derdi. Sonra secdeye giderken tekbir alırdı. Sonra başını secdeden kaldırırken tekbir alırdı. Sonra ikinci secdeye giderken tekbir alır, sonra başını ikinci kez kaldırırken tekbir alırdı. Sonra tamamlayıncaya kadar bütün namazda böyle yapardı. İkinci rekâtı bitirip oturduktan sonra ayağa kalkarken de tekbir alırdı".[28].
10. Rükû ve secde’de tekbir getirmek.
Rükû ve secde’de tekbir getirme şöyledir: Rükû’ya varıp da itminana kavuştuktan sonra üç defa subhane rabbiye’1-azim ve bir hamdihi denir. Secde’ye gidip istikrar bulunca da üç defa subhane rabbiye’1-a’lâ ve bir hamdihi denir. Bu en az derecesidir. Eğer beş, yedi ve daha fazla söylenirse sevabı daha çok olur.
11. Teşehhüd için oturulduğunda elleri dizlerin üzerine koymak. Bu şöyle yapılır: Sol el açılıp parmakların bir kısmı diğerlerine yapıştırılır. Parmak uçları diz kapaklarına kadar uzatılır. İşaret parmağı hariç sağ el kapatılır. Bu parmağa sebbabe parmağı denir. Bu parmak bükülerek diz üzerine konur. İllAllah kelimesi söylenirken bu parmakla tevhid’e işaret edilir; birliğin sembolü olarak kaldırılır. İşaret yapılmadığı takdirde namazın sonuna kadar parmağı kalkık tutmak sünnettir.
İbn Ömer şöyle rivayet ediyor: ‘Hz. Peygamber namazda oturunca ellerini dizleri üzerine koyardı. Sağ elinin işaret parmağını kaldırır, onunla Allah’ın birliğine işaret ederdi. Sol elini de -parmaklarını uzatarak-sol dizi üzerine koyardı’.[29]
12. İlk celse’de iftiraş, son celse’de de teverruk yapmak. Teverruk, namaz kılan kişinin sol kalçası üzerine oturup sağ ayağını dikmesi, sol ayağını da sağ ayağı altından çıkararak oturmasıdır. Teverruk un kökü olan verk, bacak demektir.
İftiraş ise namaz kılan kişinin sağ ayağını dikip sol ayağı üzerine oturmasıdır.
Ebu Humeydî es-Saidî şöyle rivayet ediyor: ‘Ben Hz. Peygamber’in namaz kılışını hepinizden daha iyi hatırlıyorum’ dedikten sonra şöyle devam etti: ‘Hz. Peygamber ikinci rekâtın sonunda sağ ayağını dikip sol ayağı üzerine otururdu. Son oturuşta ise sol ayağını sağ ayağının altından çıkarıp sağ ayağını da dikerek makatı üzerine otururdu1.[30]
13. İbrahimî salâvatlan getirmek ve teşehhüd’den sonra dua etmek. Son teşehhüd’de Hz. Peygamber’e salâvat getirmenin farz (rükün) olduğu daha önce söylenmişti. Bu salât hangi lafızla söylenirse söylensin yeterlidir. İster Alhhumme saîli ala Muhammed densin, ister Allahumme salli alâ âl-i Muhammed densin, farketmez. Fakat İbrahimî salâvatları okumak sünnettir. Bu salâvatların lafızları daha önce geçmişti. Bu salâvatlardan sonra kabir azabından, ateş azabından Allah’a sığınmak veya kişinin dilediği şekilde kendisi için dua etmesi sünnettir. Ancak bu dua ve istiazeler, teşehhüd ve salâvatın toplamından fazla olmamalıdır. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Sizden biri teşehhüd yaptığı zaman şu dört şeyden Allah’a sığınarak şöyle desin: ‘Ey Allahım! Cehennem azabından, kabir azabından, hayat ve ölüm fitnelerinden ve Mesih Deccal fitnesinin şerrinden Allah’a sığınıyorum!’.[31]
14. Namazda ikinci selâmı vermek.
Daha önce sağ tarafa verilen birinci selâmın rükün olduğunu söylemiştik. Birinci selâm verildikten sonra rükün ve vacibler tamamlanmış olur. Sol tarafa ikinci selâmı vermek ise sünnettir.
Sa’d şöyle rivayet ediyor: ‘Ben Hz. Peygamber’i sağ ve sol tarafına selâm verirken gördüm. Hatta (bu sırada arkadan) yanağının beyazlığını da görürdüm’.[32]
Abdullah b. Mes’ud şöyle rivayet etmiştir: ‘Hz. Peygamber -yanağının beyazının (arkadan) görüneceği şekilde- sağ ve soluna es-seîâmu aleykum ve rahmetullahi, es-selâmu aleykum ye rahmetullahi diye selâm verirdi’.[33]
15- Namazda huşu içinde olmak.
Huşu dilin okuduğu Kur’an, zikir ve dualara kalbin uyanık olarak dikkat etmesi, okunanların anlamını düşünüp onlarla hemhal olup rabbi ile münacaat ettiğinin bilincinde olması demektir. Bu huşu, en azından namazın bir bölümünde bulunmalıdır. Zira gaflet, namazın tümünde devam ederse namaz fasid olur. Namazın tümünde huşu içerisinde olunduğu takdirde sünnete en mükemmel şekilde uyulmuş olur. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir namaz (vakti) geldiğinde abdestini, huşû’unu ve rükû’unu güzel yapan her müslümana -büyük günah işlemediği müddetçe- o namazı önceki günahlarına kefaret olur. Namazın kefaret olması her zaman sözkonusudur.[34]
İşte bütün bunlara namazın heyetleri denir. Namaz kılan kişi bunlardan birini terkederse, onun için sehiv secdesi yapması sünnet değildir. Ama namazın Eb’az’Ianndan biri terkedilirse, onu telafi etmek için namazın sonunda sehiv secdesi yapmak sünnettir.
C. Namazdan Sonraki Sünnetler
1. Namazın akabinde zikir ve dua etmek sünnettir.
Sevban şöyle rivayet ediyor: Hz.- Peygamber selâm verip namazı bitirdiği zaman üç defa istiğfar eder ve şöyle derdi:
Ey Allahım! Selâm sensin, selâmet ancak senden olur. Çok ulusun, ey celâl ve ikram sahibi![35]
Cemaatin öğrenmesi için imam’m bunları sesli okumasında bir mahzur yoktur. Fakat cemaat öğrendikten sonra imam sessiz okumalıdır.
İbn Abbas şöyle diyor: ‘Hz. Peygamber zamanında cemaat namazı bittikten sonra sesli olarak zikredilirdi’.[36]
Hz, Peygamber şöyle buyurmuştur:
Birtakım muakkibat (namazdan sonra söylenecek güzel kelimeler) vardır ki onları söyleyen kimse hiçbir vakit ziyanda olmaz: Her farz namazın arkasından 33 kere teşbih, 33 kere tahmid ve 33 kere de tekbir.[37]
Her namazdan sonra kim 33 kere Allah’ı tekbir ederse (33 kere Allah’a hamdeder ve 33 kere de Allah’ı teşbih eder) -ki bunlar böylelikle 99 eder- ve akabinde de Lâ ilahe illAllahu vahdehu lâ şerike leh lehu’l-mülkü ve lehu’î-hamdu ve huve alâ külli şey’in kadîr diyerek bunu 100’e tamamlarsa, o kulun günahları deniz köpükleri kadar çok olsa bile bağışlanır.[38]
Kim sabah namazından sonra ayağı kıvrık olduğu halde konuşmadan önce on defa Lâ ilahe illAllahu vahdehü lâ şerike îehu, lehu’l-mülkü ve lehu’î-hamdu yuhyt ve yumîtu ve huve aîâ külli şey’in kadîr derse ona on hasene yazılır, on seyyiesi silinir ve on derece de yükseltilir. Ayrıca o gün akşama kadar her türlü kötülükten ve şeytanın şerrinden korunur.[39]
Muaz b. Cebel şöyle rivayet ediyor: Hz. Peygamber elimden tuttu ve şöyle dedi: "Ey Muaz! Allah’a yemin ederim ki ben seni seviyorum. Ey Muaz! Sana her namazın arkasından (Ey Allahım! Sana zikretmek, şükretmek ve ibadet etmek hususunda bana yardım et!’ diye dua etmeni tavsiye ederim".[40]
Namazdan sonra okunması gereken birçok zikir ve dua varid olmuştur. Bunlar Hadîs ve Ezkar kitaplarından öğrenilebilir.
2. Secde yerlerinin çoğalması için farz namazı kıldıktan sonra, nafile namaz için biraz kaymazdır.
Çünkü o yerler kıyamet günü namaz kılan kişi lehinde şehadet ederler. Fakat farz namazı mescidde kıldıktan sonra, nafile namazları evde kılmak daha efdaldir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
(Nafile) namazları evinizde kılın. Çünkü farz namaz hariç insanın hayırlı namazı, evinde kıldığı namazdır.[41]
Herhangibiriniz farz namazını gittiği mescidde kılacak olursa, kendi evini de namazdan nasibdâr etsin. Çünkü Allah Teâlâ namaz sebebiyle onun evinde bir hayır yaratır.[42]
3- Mescidde kadınlar varsa erkeklerin -kadınlar çıkıncaya kadar- namaz kıldıkları yerde durmaları sünnettir.
Çünkü erkeklerle kadınların aynı anda çıkmaları; birbirlerine karışmaları fesada yol açabilir.
Ümmü Seleme şöyle rivayet ediyor: Hz. Peygamber zamanında farz namaz bittikten sonra kadınlar kalkarlardı. Hz. Peygamber ve ashabı Allah’ın dilediği kadar yerlerinde kalır, sonra Hz. Peygamber kalkar, sa-habîler de onunla birlikte kalkarlardı’.[43]
Yine Ümmü Seleme şöyle rivayet etmektedir: (Hz. Peygamber selâm verdiği zaman kadınlar selâmlarını verip kalkarlardı. Hz. Peygamber ise yerinde biraz durduktan sonra kalkardı’.[44]
Ravilerden İbn Şihab ez-Zührî şöyle demiştir: ‘Allah daha iyisini bilir. Hz. Peygamber’in böyle yapması, kadınlarla erkeklerin birbirlerine karışmamaları içindir1.
——————————————————————————–
[1] Buharî/472-, Müslim/501
[2] Buhari/474; Müslim/508
[3] Ebu Dâvud/860
[4] Buharî/1173; Müslim/570
[5] İmam Ahmed ve başka muhaddisler
[6] Buharî/956; Müslim/677
[7] Ebu Dâvud/1425. Tirmizî ‘Bu hadîs hasen’dir ve Hz. Peygamber’den vitir ve kunut hakkında başka ahsen bir rivayetin varid olduğunu bilmiyoruz’ demiştir. (Tirmizî/424).
[8] Ebu Dâvud/1428
[9] Hâkim
[10] Mağnî, I/166-167
[11] Buharî/705; Müslim/390
[12] Müslim/401. Neseî’nin rivayetinde ‘Sağ elini, sol elin üstüne, bileğine ve kolunun bir kısmına koydu1 şeklindedir. (Neseî, 11/126)
[13] MüsIim/771
[14] Buharî/735; Müslim/463
[15] Buharî/733; Müslim/464
[16] Buharî/739; Müslim/449
[17] Buharî/745; Müslim/451
[18] Ebu Dâvud/823, 824; Neseî, 11/141 ve başka muhaddisler. Diğer bir rivayette ‘Ben açıktan okuduğum zaman arkamda Fatiha’dan başka bir şey okumayın’ şeklindedir.
[19] Buharî/713
[20] Buharî/738; Müslim/396
[21] Buharî/748; Müslim/410, (Ebu Hüreyre’den)
[22] Buharî/747; Müslim/410, (Ebu Hüreyre’den)
[23] Ebu Dâvud/934, (Ebu Hüreyre’den)
[24] İbn Mâce, 853
[25] Neseî, 11/167
[26] Buharî/851; Müslim/880
[27] Buharî/725; Müslim/451
[28] Buharî/756; Müslim/392
[29] Müslim/580
[30] Buharı/794 ‘Hz Peygamber namazda oturduğunda sol ayağını baldın ile uyluğu arasına koyar, sağ ayağını da yayardı’ şeklindedir. (Müslim/579, ibn Zübeyr’den)
[31] Müslim/558, (Ebu Hüreyre’den)
[32] Müslim/582
[33] Ebu Dâvud/996 ve başka muhaddisler. (Tirmizî ‘İbn Mes’ud’un hadîsi hasen-sahih’tir’. demiştir).
[34] Müslim/228, (Hz. Osman’dan)
[35] Müslim/591
[36] Buharî/805; Müslim/583
[37] Müslim/596, (Ebu Hüreyre’den)
[38] Müslim/597, (Ebu Hüreyre’den)
[39] Tirmizî/3470
[40] Ebu Dâvud/1522
[41] Buharî/698; Müslim/781
[42] Müslim/778
[43] Buharî/828
[44] Buharî/832
Cevap: Şafii Mezhebine göre Namazın farzları, Sünnetleri ve adabları nelerdir?
Hoca
NAMAZIN FARZLARI (ŞAFİİ MEZHEBİNE GÖRE )
NAMAZIN ŞARTLARI ( DIŞINDAKİLER )
Namaza başlamadan önce yerine getirilmesi şart olan davranışlardır. Bunlar yerine getirilmezse namaz sahih olamaz.( Namaza Başlanamaz ) Bunları kısa bir şekilde şöyle açıklayabiliriz.
1_ TAHARET (TEMİZLİK)
Tahareti (Temizliği ) kendi arasında şu bölümlere ayırabiliriz.
A)_Vücudun hadesten temiz olması: Namaza başlamadan önce gusül abdesti alınması gerekiyorsa gusül abdesti alınacaktır. Namazdan önce kişi abdestli değilse normal namaz abdestini almalıdır. Zira abdestsiz yada cünüp olup boy abdesti almayanın ( gusletmeyenin ) namazı sahih olmaz. ( namaz kılamaz ) B)_Vücudun pisliklerden temiz olması: Vücutta her hangi bir pisliğin (necasetin ) olmaması C)_Elbisenin temiz olması: Namaz kılan kişinin üzerindeki elbisesinin de mutlaka temiz olması gerekir. D)_Namaz kılacağı yerin temiz olması: Namaz kılan kişinin namazı kılarken işgal ettiği yer demektir.
2_ VAKTİN GİRDİĞİNİ BİLMEK
Her namazı kendi vaktinde kılmalı ve kılacağı namazında vaktinin girdiğini kesinlikle bilmelidir. Vaktin girip girmediğini bilmeden kılınan namaz vakit girmişse bile sahih değildir.
3_ AVRET YERİNİ ÖRTMEK
Namaz kılarken örtülmesi zorunlu olan kısım demektir.Erkekler için avret yeri diz kapağı ile göbek çukuru arasındadır.Kadınlar için ise Yüz ve bileklere kadar eller hariç, bütün vücut avret yeri sayılır.
4_KIBLEYE YÖNELMEK
Namaz kılacak olan kişi yüzünü Mekke de bulunan Kabe ye karşı çevirmelidir. Kabe ye yönelmelidir. Aksi takdir de namazı sahih olamaz.
NAMAZIN RÜKÜNLERİ ( İÇİNDEKİ FARZLARI )
1_ NİYET ETMEK:
Niyet namaza başlarken iftitah tekbiri ile beraber getirilir. Asıl niyet kalp ile getirilir.Hangi namazı kılacağını mutlaka niyetinde belirtmelidir.Dil ile de niyet yapılmalıdır.
2_AYAKTA DURMAK:
Farz namazlarda gücü yeten her kimsenin ayakta namaz kılması farzdır. Ayakta durmanın şartı beli oğrultmaktır. Belini tam olarak doğrultmayan kimse ( her hangi bir sağlık sorunu yoksa ) ayakta durmuş sayılmaz.
3_İFTİTAH TEKBİRİ (BAŞLANGIÇ YA DA NAMAZA BAŞLAMA TEKBİRİ )
Namaza dururken niyet getirilir ve arkasından hemen sonra tekbir getirilir ve ALLAHU EKBER diyerek namaza başlanır.Buna iftitah tekbiri denir ve namazın bir rüknüdür yani farzdır.İftitah tekbirinin önemli şartları da şunlardır.Allahu Ekber lafzı ile olması, Tekbirin ayakta getirilmesi, Yüzün kıbleye dönük olarak bulunduğunda getirilmesi ve Allah u Ekber denmesi (manası söylense geçerli olmaz )Tekbirin bütün harflerini kendisinin duyacağı şekilde söylemesi ve niyetle beraber getirilmesi gerekir.
4_FATİHAYI OKUMAK:
Namazın her rekatında besmele ile beraber fatiha Süresini okumak farzdır. Şafii mezhebinde fatihayı okurken besmele çekmek farzdır.Zira besmele fatiha süresinden bir ayet kabul edilmiştir.Fatiha okunurken kendisinin işiteceği kadar sesini çıkarması, Ayetleri sırasına göre okuması, Manayı değiştirecek kadar harf ve kelime hatası yapılmaması, ayakta ve Arapça olarak okunması şarttır.( Hasta olanlar ayakta olmamasında sakınca yoktur.)
5_RUKUYA VARMAK: Rükü; Namaz kılanın, ellerinin ayası (avuç kısmı ) diz kapaklarına yetişecek kadar eğilmesidir.Bu şekilde eğilmek rukunun en azıdır.En güzel şekli ise; sırtı ile boynu tek parça gibi bir hizaya gelecek ,(diz kapaklarını avuçlayıp, el parmaklarını kıbleye doğru açık tutar ) şekilde eğilmektir.
6_RUKUDA TUMANİNE YAPMAK: Ruku da iken en azından SubhanAllah diyecek kadar yani vücud hareketi duracak kadar kalmak Aksi takdirde namaz sahih olmaz bozulur.
7_İTİDAL YAPMAK ( RUKUDAN DOĞRULMAK, AYAĞA KALKMAK ) Rukudan kalkarken tamamen doğrulmak olup ruku ile sucudu birbirinden ayıran bir ayakta duruştur.
8_İTİDAL DE TUMANİNE:
En azından subhanAllah diyecek kadar yani vücud hareketinin duracağı kadar kalmak.Bu SemiAllahu limen hamideh derken yapılır.
9_SECDE ETMEK:
Her rekatta iki defa secde etmek bir rükündür(farzdır)Secde de alnı yere koyarken alın açık olması lazım.Külah,sarık yada saçın kılları alnın üzerine inip kapatmaması gerekir.Sucudun yedi organ üzerinde yapılması lazım.Bunlar alın,iki elin avuçları,iki diz ve iki ayak uçları dır.Secde de ayak parmakların bükülmesine kesinlikle dikkat etmeliyiz.
Secde de arka tarafın baş tarafından yüksek olması ve oturup kalkarken kendisiyle hareket eden (kravat gibi )bir şey üzerinde secde etmemesi gerekir. Ayrıca secde de başın secde yerine etki yapması gerekir.
10_SECDE DE TUMANİNE: Her secde de en az SubhanAllah diyecek kadar yani vucud hareketinin duracağı kadar kalmak
11_İKİ SECDE ARASINDA OTURMAK
Bu oturuşun her rekatta yapılması gerekir.
12_İKİ SECDE ARASINDA OTURURKEN TUMANİNE YAPMAK İki secde arasında en az SubhanAllah diyecek kadar yani vucud hareketi duracak kadar kalmak gerekir. 13_SON OTURUŞ Rükun yani farz olan bu oturuş namazların son rekatında ve selamdan önceki oturuştur.
14_SON OTURUŞTA TEŞEHHÜDÜ ( ETTAHİYYATU ) OKUMAK Ettehiyyatuyu kendi işiteceği kadar sesli okumak,ara vermeden okumak,oturarak okumak,Arapça metniyle okumak (manası soylenerek yerine getirilmiş sayılmaz)harfleri düzgün okumaya çalışmak ve kelimeleri sıra ile okumak gerekir.
15_SON OTURUŞTA ETTAHİYYATU DAN SONRA PEYGAMBER(SAV) E SALAVAT GETİRMEK Son oturuşta Ettehiyyatu yu okuduktan sonra selam vermeden önce Salavat getirmek gerekir.Salavatı kişi işiteceği kadar sesli okumak,Muhammed veya Resul yada Nebi sözleri ile yapılmalı,Arapça metniyle okunmalı,tehiyyat duasından sonra okunmalıdır.NOT:Ettehiyyat ve salli barik duaları Türkçe olarak aşağıya çıkarılmıştır.
16_BİRİNCİ SELAMI VERMEK
Namazın son rekatında Ettehiyyat ve salavattan sonra başını sağ tarafa çevirip Esselamu Aleykum verahmetullah demesi gerekir.
17_TERTİBE RİAYET ETMEK Yukarıda saydığımız namazın rükünlerini (farzlarını ) sırasıyla yapmak
NEVZAT ERDABAKOĞLU
şafii mezhebine göre namazın farzları, şafi mezhebine göre namazın farzları, şafiilere göre namazın farzları