Yakin Nedir? İslamda Yakin Kavramı

Yakin Nedir? İslamda Yakin Kavramı

Hoca
YAKİN NE DEMEK
YAKİN TERİMİ İLE İLGİLİ ANSİKLOPEDİK BİLGİ

Aksine ihtimal olmayan, şüphenin zıddı bir mana taşıyan yani kesinlik derecesinde yerleşmiş sağlam ve güvenilir bilgi. Bir terim ve ıstılah olarak yakîn; vakaya uygun düşmek şartıyla sabit ve kesin inanç manasım da ifade eder.

Yakîn’in çeşitli ilim dallarıyla ilgisi vardır. Meselâ; mantıkta yakîn; sağlıklı bir akıl için hiç bir şüpheye yer bırakmayan kesin bilgiye ifade eder. Bu tür bilgide şüpheye yer olmadığı gibi derece farkı da yoktur. Yani, yakîn’in dereceleri olamayacağı için, tabiat ilimlerinde, metafizikte, matematik veya manevi ilimlerde yakîn derecesindeki bütün bilgiler birbirine eşittir (İsmail Fenni, Lügatçe-i Felsefe, İstanbul 1341, 91).

Mantıkta yakîn; aklın, akıl yürütme ve ispatlamaya inanmasıdır. Çünkü mantıkta bir aksiyomdan veya bir prensipten sonucun akıl için, o aksiyom veya prensibin kendisi kadar değeri vardır. İslâm mantıkçılara yakîn’i Tasdik Türleri başlığı altında ele alırlar. Buna göre; tasdik, iki kavram arasında bir bağ kurmaktır. Bu bağ ile iki kavram ya birbirlerine yaklaştırılır veya uzaklaştırılır. Meselâ; "Ateş sıcaktır" önermesinde ateş ile sıcak kavramları birbirine yaklaştırılmış; "Buz sıcak değildir" önermesinde de buz ve sıcak kavramları birbirinden uzaklaştırılmıştır. Buna göre, bu tür yaklaştırma ve uzaklaştırmada zihin dört türlü durumda bulunabilir, yani dört türlü tasdik mümkündür. Bunlar; yakîn (kesin bilgi), taklit, cehl-i mürekkep ve zandır. İşte, akıl yukarda gösterilen iki kavramı birbirine yaklaştırma veya uzaklaştırmadan bir tarafı seçmede kararlı ise ve seçilen taraf da uyuyorsa, böyle bir tasdik veya bilgiye yakîn (kesin bilgi) denir (Necati Öner, Klasik Mantık, Ankara 1974, 169-170).

Psikolojik olarak yakin; bir hükmü şüpheden uzak olarak doğru kabul eden durumunu ifade eder. Bu durum apaçık veya herhangi bir şekilde delillendirilip ispatlanmış bir hükme bağlı olabilir. Bunlardan birinci durumdaki yakîn’e bedihî (apaçık), zaruri, bizzat yakîn denir. Keza, psikolojik olarak tabii yakin veya hissi yakîn denilen şey de, aklın, duyu organlarının verilerine inanmasıdır. "Cisimler vardır; güneş aydınlatır" önermelerindeki kesin bilgiler böyledir. Aklın, aksiyomlara ve akıldan çıkan ilk prensiplere inanması da metafizik yakîn’dir.

Tasavuufta ise yakîn’in üç kısmından söz edilir.

a- İlme’l-yakîn: Bu, bilgi durumundaki kesinliktir, düşünmeyle elde edilir. Mesela; suyun denizdeki varlığına dair bilgimiz böyledir.

b- Ayne’l-yakîn: Görmeden veya gözlemden meydana gelen kesin bilgi (yakîn). Meselâ; denir kenarında duran bir kişinin su hakkındaki bilgisi.

c- Hakka’l-yakîn: Bilme ve görmenin her ikisini de içine alan bilgi (yakîn)dir. Denize girip yıkanan kimsenin bilgisi böyle bir bilgidir (Cemil Saliba, el-Mu’cemû’l-Felsefıyye, Beyrut 1982, II, 588).

Görüldüğü gibi yukardaki sıralamada bilgi derecesinde kesinlik, görme derecesinde kesinlik ve insanın bizzat iç kavrama yoluyla elde ettiği bilgiler tarzındaki kesinlik olmak üzere kesin bilginin çeşitleri gösterilmek istenmiştir: Tasavvufta "tatmayan bilmez" ifadesiyle de anlatılmak istenen bilgi çeşit (yakîn), en çok arzu edilen kesin bilgidir.

Şüphenin zıddı olan yakîn (kesin bilgi) de subjektif ve objektif olmak üzere de iki çeşit ortaya konmuştur. Subjektif yakîn; bu tür kesin bilgiye sahip olan kimse, onu bir başkasına aktaramaz. Meselâ; bir kimsenin kendinde hissettiği bir duygu böyledir. Objektif yakîn ise; bir takım sebep ve öncüllere dayanır ki; bu tür yakînî bilgi kendisini başkalarına da zorunlu olarak kabul ettirir. Çeşitli ilimlere ve mantığa dair kesin bilgiler (yakînler) böyledir.

Yakînî (kesin bilgi) konusunda Gazzalî şöyle der: "Yakînî bilgi, bilinen şeyin kendisinde hiç bir şüphe bırakmayacak tarzda ortaya çıkan bilgidir. Bu tür bilgide yanılmaya ve vehime asla yer yoktur. Yakînî olmayan bilgilerin hiç birine tam güvenilmez ve bunlar yakîn ifade etmezler" (Gazzalî, el-Munkız’u Mine’d-dalâl, Beyrut 1967, 64).

Bilginin kaynağını, değerini ve çeşitlerini kendine konu edinen disiplin, felsefenin Epistemoloji, Gnoseoloji veya Bilgi Teorisi denilen disiplindir.

Necip TAYLAN

Cevap: Yakin Nedir? İslamda Yakin Kavramı

mum
Yakin Anlamı Nedir?
Yakin hakkında geniş bilgi

YAKĪN

(اليقين)

Kesin bilgi ve inanç anlamında mantık, felsefe, kelâm, fıkıh ve tasavvuf terimi.

Sözlükte sabit olmak, durulmak, sükûnete kavuşmak anlamındaki yakn kökünden türeyen yakīn, terim olarak doğruluğunda şüphe bulunmayan, vâkıaya uygun bilgi, sabit ve kesin inanış, kanaat (itikad), şüphe ve tereddütten sonra ulaşılan kesinlik anlamına gelir. Burada geçen vâkıaya uygun ifadesiyle cehalet, sabit ile taklit, kesin ile zan, itikad ile şüphe durumlarının tanım dışında bırakıldığı belirtilir (et-TaǾrîfât, yaķīn md.; Tehânevî, II, 1547). Yakīni önermenin ispatlanmasıyla zihnin rahatlaması diye tanımlayanlar da vardır (Râgıb el-İsfahânî, el-Müfredât, yķn md,; Kindî, I, 171). Diğer bir tanıma göre yakīn tasdik ve inanca ulaştıran doğru bilgidir. Bu tür kesin bilgiye burhanî bilgi denilir. Yakīn şüphenin, bilgi cehaletin karşıtı sayılarak yakīn ile bilgi arasında bir ayırıma gidilmişse de (Lisânü’l-ǾArab, yķn md.; Tâcü’l-Ǿarûs, yķn md.) bu iki kavram arasında anlam yakınlığı bulunduğu, yakīnin şüphe karışmayan bilgi olduğu ve mârifet, dirayet gibi terimlerle ifade edilen diğer bilgi türlerinin üstünde kesinlik taşıdığı kaydedilmiştir (Râgıb el-İsfahânî, el-Müfredât, yķn md.). Akıl yürütmeyle zihnin kesinliğe ulaşmasına îkān denir. Yakīnin düşünme ve akıl yürütme yoluyla kazanılan bilgi şeklindeki tanımını dikkate alanlara göre yakīn ve îkān ile ulaşılan bilgi, belirli bir düşünme sürecinin sonunda elde edildiğinden kesbî bilgi olarak da adlandırılmış, bundan dolayı Allah’ın ilminin bu türün dışında bulunduğu vurgulanmıştır (Ahmed b. Muhammed el-Feyyûmî, s. 261; Tehânevî, II, 1548).

Yakīn kavramı Kur’ân-ı Kerîm’de yirmi sekiz âyette yer almakta, bunların yirmisinde fiil kalıplarıyla inançtaki kesinlik belirtilmektedir (meselâ bk. el-Bakara 2/118; en-Neml 27/14). Dört âyette yakīn çeşitli kelimelerle terkip oluşturur. Bunlardan hakka’l-yakīn , İslâm’ın inanç esaslarını asılsız sayıp haktan sapanları âhirette bekleyen kötü âkıbetin kesin gerçekliğini anlatmaktadır (el-Vâkıa 56/95; el-Hâkka 69/51). İlme’l-yakīn sadece bir yerde geçmekte (et-Tekâsür 102/5) ve burada insanların ölümü sürekli hatırlamaları durumunda boş şeylerle övünüp ebedî saadeti ihmal etmeyecekleri ifade edilmektedir. Aynı sûrenin yedinci âyetinde geçen ayne’l-yakīn terkibi gözlem yoluyla bilmek, yakīnen müşahede etmek mânasına gelir. Bir âyette yakīn, yahudilerin Hz. Îsâ’nın ölümü hakkındaki hükümlerini kesin olarak değil tahmine dayanarak verdikleri belirtilmektedir (en-Nisâ 4/157). Kur’ân-ı Kerîm’de yakīn kavramı, kesinlikle bilme anlamında da kullanılmıştır (en-Neml 27/14). İki âyette geçen gerçekleşeceği kesin olarak bilinen mânasındaki yakīn kelimesiyle ölümün kastedildiği bildirilmektedir (el-Hicr 15/99; el-Müddessir 74/47; krş. Şevkânî, II, 164; V, 384; Elmalılı, V, 3080; VIII, 5467). Hadislerde yer alan yakīn kavramı şüpheye düşmeden inanmak, bilmek (meselâ bk. Müsned, V, 229, 366; Buhârî, Ǿİlim , 24; Enbiyâǿ , 19; Ebû Dâvûd, Śalât , 191; İbn Mâce, Tevbe , 56), özellikle namazın rek’atları, secdeleri, abdest organlarının yıkanması gibi durumlarda tereddüde düşülmesinden sonra şüpheden sıyrılıp bir kanaate ulaşmak (Müsned, II, 148; VI, 439; Müslim, Mesâcid , 88; Ebû Dâvûd, Śalât , 191) anlamında kullanılmıştır. Bir rivayette Abdullah b. Mes’ûd’un yakīni tam iman diye tanımladığı bildirilir (Buhârî, Îmân , 1). Yakīnin dünyada insanlara verilen en faziletli şey olduğunu söylenen Hz. Peygamber (Müsned, I, 3, 5, 7-9; Tirmizî, DuǾâǿ , 105; İbn Mâce, DuǾâǿ , 5) kendisine iman ve yakīn vermesi için Allah’a dua etmiştir (Tirmizî, DuǾâǿ , 30). Bazı hadislerde yakīn ölümün yalın gerçekliğini ifade eder (Müsned, II, 22; Müslim, İmâre , 125).
D.İ.ANS

yakin ne demek, yakin nedir, yakin ne demek islam