Şüpheli şeylerden kaçınmakla ilgili hadisi açıklar mısınız? “Helal belli haram da bellidir.

1. Hadis, dinimizde eşya hakkında üç hükmün mevcudiyetini haber veriyor:

a) Eğer bir şeyin yapılmasına hükmedilmiş, terkine vaid beyan edilmiş ise bu açık helaldir.

b) Bir şeyin terkine hükmedilmiş yapılmasına da vaid beyan edilmiş ise bu da açık haramdır.

Üçüncü kısım, hakkındaki kapalılık sebebiyle şüphelidir, haram mı, helal mi olduğu bilinemez. Hadis-i şerifin beyanına göre durumu böyle şüpheli olandan kaçınmak gerekmektedir. Çünkü, nefsü-l emirde haram idiyse ondan kaçınmakla ona bulaşmaktan beri olmuş olur." Helal idiyse, (ittika) kasıtla onu terk etmiş olmaktadır (ki helalin terki zarar vermez). Zira, eşyada asl olan, haramlık ve mübahlık yönüyle muhtalit olmasıdır. Eşya hakkında "helal" veya "haram" hükümleri bazan beraberce reddedilir. Bunlardan biri öncelik kazanamazsa, o şey hakkındaki hüküm, üçüncü kısma girer.

2. Hadiste gelen "insanların çoğu bunları bilmez" ibaresi, "şüpheli şeylerin haram mı helal mi olduğunu bazı kimseler bilir" manasını ifade eder. Ancak bunlar sayıca azdır ki müçtehid dediğimiz alimleri kasteder. Öyle ise bunların şüphelilik hali, müçtehid olmayanlaradır. Ancak iki delilden birini tercih edememe durumunda onlara da şüphe arız olur.

3. Hadis, şüpheli şeylerden kaçınanların dinlerini noksanlıktan, ırzlarını ta’ndan berî kılacaklarını haber vermektedir. Hadis, kazanç ve yaşayışında şüpheli şeylerden kaçınmayan kimsenin kendini bir kısım ta’nlara maruz kılacağını haber vermektedir. Böylece, dinî emirlere ve mürüvvetin gereklerine uymak gerektiği ifade edilmiş olmaktadır.

4. Şüpheli şeylerin hükmü hususunda alimler ihtilaf etmiştir.

Bazısı: "Haram" demişse de bu merduddur.

Bazısı: "Mekruh" demiştir.

Bazısı: "Hüküm verilmez, tevakkuf edilir" demiştir.

5. Ulemanın şüpheliler hakkında ileri sürdüğü yorumlar dört kısımdır. Buna göre şüpheliler:

1) Delillerin tearuzuyla ortaya çıkar.

2) Ulemanın ihtilafıyla ortaya çıkar. Bu da önceki durumdan ileri gelir.

3) Bundan murad "mekruh"la kastedilen şeydir. Zira "mekruh" da "yapılan" veya "terkedilen" bir şeydir.

4) Bununla "mübah" murad edilmektedir.

İbnu Hacer, kişilere şartlara göre bu yorumlardan her birinin haklılığı olduğunu söyler.

Bazı alimler: "Mekruh, kulla haram arasında bulunan bir eşiktir, mekruha çokca yer veren, harama girmiş olur; mübah da, kulla mekruh arasında yer alan bir eşiktir, mübaha çokca yer veren mekruha girmiş olur." demiştir. Bu görüşü şu hadis desteklemektedir:

اِجْعَلُوا بَيْنَكُمْ وَبيْنَ الْحَرَامِ سُتْرَةً مِنَ الْحََلِ مَنْ فَعَلَ ذلِكَ اِسْتَبْرأ لِعِرْضِهِ وَدِينهِ وَمَنِ ارْتَع فيهِ كَانَ كَالْمَرْتَعِ الى جَنْبِ الْحِمَى يُوشَكُ اَنْ يَقَعَ فيهِ

"Haramla aranızda helalden bir sütre (engel) koyun. Kim bunu yaparsa dinini ve ırzını tebrie etmiş olur. Kim de (arada bir sütre olmadan) oralarda dolaşırsa koruluk (yasak bölge) kenarında otlayan her an oraya düşecek durumda olan koyun gibidir."