Surre alayı nedir surre alayı ile ilgili bilgiler

Ancak bütün bu açıklamalara ilaveten diyebiliriz ki; Beytullah’a ve Peygamber (s.a.v.)’e olan sadakatin her yıl tazelendiği ve bu yüzden Hamiü’l- Harameyn’iş- Şerifeyn ( Haremi-i Şerif’in, Haremeyn’in yani Mekke ve Medine’nin koruyucusu) ve Hâkimü’l- Haremeyni’ş- Şerifeyn (Haremeyn’in hâkimi)’nin, Hâdimü’l-Haremeyni’ş- Şerifeyn’e (Haremeyn’in hizmetkârı) dönüştüğünün, bir nişanesidir SURRE. Peygamber (s.a.v.)’e olan sevginin tezahürüdür SURRE. Surre alayının en başında giden deve, Peygamberimiz (s.a.v.)’in kutlu devesi Kusva ile özdeştirildiğinden dolayı, onun taşıdığı Mahmil de O’nu ve ailesini taşıyan olarak sembolleştirildiği için, çok büyük hürmet görür hatta bu sebeple mahfilin adı Mahmil-i Şerif olarak isimlendirilerek bu saygı belli edilir. Peygamberinin müjdesine nail olmak için İstanbul’u fetheden Fatih’ten, Sina Çölü’nü geçerken ordusunun önünde yürüyen Nebisini görüp, saygısından atından inerek O’nun gibi yürüyerek yoluna devam eden Yavuz’a, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in ayak izinden kendine bir sorguç yaptırıp başına takıp, başının üstünde taşıyan Sultan III. Ahmed’den, Peygamberimiz (s.a.v.)’in türbesini yeniden yaptırtan Sultan II. Mahmud’a ve Dersaadet’ten Asr-ı Saadet’e uzanan yola demiryolu döşeterek, oraya ulaşımı kolaylaştıran ve Allah Resûlü’nü kabrinde rahatsız etmekten çekindiği için Medine’ye döşenen rayların üzerini keçe ile kaplatan II. Abdülhamid’e kadar bütün Osmanlı padişahları Allah ve Peygamber sevgisiyle dolu olarak bu mübarek beldelerin hadimi yani hizmetkârı oldular, bu yüzdenden de Peygamber’i hatırlatan en ufak bir işareti sembolleştirerek, hürmet gösterdiler. Surre devesi gibi, Mahmil-i Şerif gibi. Haremeyn’e hizmet noktasında her türlü inceliği düşündüler.

Surre demek; Peygamber (s.a.v.)’in neslinden gelen Seyyid ve şerifler demektir. Osmanlılar Seyyid ve şeriflere karşı büyük bir sevgi ve saygı beslemiştir gönlünde. Onların yaşadıkları bu kutsal topraklara bu sevginin bir tezahürüdür Surre, Peygamber (s.a.v.) şefaati umularak…

Bir de Surre demek Kisve-i Şerif demektir. Çünkü Surre Alayı ile Kâbe’nin de bayramlığı gitmektedir, dualarla, törenlerle, ihtiramla… Mukaddes bir emanettir bu, Surre ile taşınan.

SURRE ALAYINDA BULUNANLAR

Surre Alayının ne olduğuna gelince; Mekke ve Medine halkına dağıtılmak üzere gönderilen Surre yi taşıyan özel birlik ve merasime denir. Bu alayın hazırlanması Osmanlı’da bir teşrifat örneğidir. Bu merasim çok şatafatlı bir o kadar da debdebelidir. Hazırlıklara önce Surre Emini tayin etmekle başlanır. Surre Emini; Surre’yi kutsal topraklara en emin bir şekilde ulaştıracak kafileye başkanlık yapan kişiye verilen isimdir. Bu görevi yapan kişiye önceleri Emirü’l- Hac denilirdi. Yavuz Sultan Selim’den sonra Surre Emini olarak adlandırıldı. Yüksek rütbeli asker veya mülkiye sınıflarından birinden, doğruluk ve dindarlığıyla tanınmış, sağlıklı, güçlü, kuvvetli, zengin, güvenilir akıllı, bilgili ve idareci vasfına haiz kişilerden, bir kişi seçilerek, Surre Emini olarak görevlendirilirdi. Surre Eminlerinin rütbesi Horasan ve Fars Valilikleri rütbesindedir ve vardığı her Osmanlı vilayetinin hâkimlerini bile azil veya tayin etme yetkisi vardır. Bütün Osmanlı, İran, Hindistan ve Arap Hacılarının izni onun elindedir. O yüzden bütün bu Hacıların Şam şehrine girmesinden önce Surre Emini’nin Şam’a ulaşması lazımdır. Surre Alayında kervanı koruyacak askerler bulunurdu. Bunlar da komutanlarıyla beraber, Surre Emininin emrindeydiler. Ayrıca kervanda. İki top bulunurdu. Hem korunmak, hem de işaret vermek, müjdelemek için.

Surre Alayında ayrıca Akkâm denilen Şam halkından, surre ile birlik gidip gelen; kervanda bulunanların ve Hacıların işini gören adamlar vardı. Bunlar tahtırevancı, mahfeci, hazineci, çadırcı, meşaleci ve saka gibi bölümlere ayrılır, herkes hangi vazifeye tabi ise o vazifeyi görürdü. Sakalar su dağıtmakla görevlidir. Tahtırevancılar, nakil hizmetinde görevlidir. Meş’aleci denen sınıf (Işıklandırıcılar grubu) ise gece mola ve yollarda kervanı ellerindeki Meş’alelerle aydınlatırlardı. Başlarında Meş’aleci başı denilen bir albay bulunurdu. Duraklanılan yerlerde çadırcılar (Döşeyiciler grubu) büyük bir hız ve el çabukluğuyla binlerce çadırı kısa bir sürede kurarlardı. Bu Akkâmlardan bir grup da yollarda değişik sesler çıkararak develerin düzenli yürümesini de sağlarlardı. İşte bütün bunların başında bulunan kişiye ise Akkâmbaşı denilirdi. Akkâmların içinde alayı şenlendiren; başlarında külah, ellerinde meşvinle nakkare denilen bir tür davul veya darbuka çalan, Arapça mavaller (ağıtlar) okuyan, zıplaya zıplaya, ya da çeşitli cambazlıklar, gösteriler, hokkabazlıklar yaparak alayı şenlendiren kişiler de bulunurdu. Bunlar daha alay yola çıkmadan, Surre Emini’nin evine giderek, evi allı yeşilli bayrak ve tüylerle süsler, evin önünde nakkareler çalıp oynarlardı. Bahşişlerini almadan gitmezlerdi. Evin önünden geçenler bu süslemeden dolayı bu evin o seneki Hicaz’a gidecek olan surre emininin evi olduğunu anlarlardı. Daha sonra bu akkâmlar şehre dağılarak gösteri yapar, Allah müyesser diye dua ederek, bahşiş alırlardı.

Kervanda bir de tercüman bulunurdu. Buna da Surre Tercümanı adı verilir. Ayrıca Surre Alayında Surre Tabibleri bulunurdu. Bu tabipler, yol boyu vuku bulan kaza ve hastalıkları tedavi etmekle görevliydiler. Erkeklerin ve kadınların doktorları ayrı ayrıydı. Kadına kadın doktor, erkeğe ise erkek doktor bakardı. Bir de Müjdeci denilen, Surrenin Hac’ca gidiş dönüşünü padişaha müjdelemekle görevli kişiler vardı. Bunlar, kafile Mekke’ye ulaştığında veya İstanbul’a geldiğinde padişaha müjde verirlerdi. Bahşişlerini de alırlardı. Surre Alayının sağ salim gitmesi ve geri hacılarla dönmesi açısından bu müjde çok önemliydi çünkü. Surre Alayında bunlardan başka, Mehteran, eczacı, seyis, kâtip, veznedar, Surre kadısı gibi daha adını sayamadığım bir sürü görevliler vardı. Bir hatıratta Surre Alayında görevli 473 kişiden bahsedilir. Görüldüğü üzere Osmanlıda her şey ince ince hesaplanıp, düşünülmüş, her şey belli kurallar ve disiplin içinde yürümektedir, Surre Alayında olduğu gibi.

SURRE DEVESİ

Surre Alayının en önünde Surre Devesi diye isimlendirilen süslü püslü çok gösterişli dişi bir deve bulunur. Bu deveyi Havutçu adı verilen özel deve süsleyicileri; deri, gümüş, altın, kadife, ipek ve boncuklarla öyle bir süslerlerdi ki ahali bu deveyi seyretmeye gelirdi. Bu süslü püslü deveden geriye; çok süslü, haddinden fazla takıp takıştırmış, gösteriş budalası kadınlara iğnelemeyle karışık, yarı alaylı yarı şaka söylenen: Bu ne hal ayol! Surre devesi gibi olmuşsun! diye bir deyim kalmıştır eski romanlardan bize ulaşan.

Hacca gönderilen bu gösterişli ve süslü deve yaşlanıp, Hacca gidemez hâle geldiğinde ise hiçbir işte çalıştırılmaz, ölene kadar özenle bakılırdı; Peygamber (s.a.v.)’in devesine benzetilip, onun yerine Hacca gittiği için, kutsiyet atfedilerek… Biz öyle bir milletiz ki o kutsal topraklardan geçerek ülkemize gelen leyleklere bile Hacı leylek diyerek dokunmamış, korumuşuzdur.

MAHMİL-İ ŞERİF

Kare şeklinde tavanlı, ahşap direkli, içinde kaime (oturma yeri) bulunan, dikdörtgen gövdeli, piramidal çatılı, Surre Devesinin üzerine yerleştirilen araca mahmil veya mahfil denir. Bu mahmil; kisve denilen, üzeri altın ve gümüşle bezenmiş yazılar, nakışlar, ipek püsküller ve kıymetli taşlarla süslenmiş bir atlasla kaplanır. İstanbul’dan gönderilen mahmile Mahmil-i Hümayun , Kahire’den gönderilene Mahmil-i Mısrî denir. Mahmiller Peygamberimiz (s.a.v.) ve ailesinin taşındığı mahmillere benzetilerek kutsiyet atfedilmesinin yanında gönderildikleri ülkelerin bağımsızlık, hükümranlık sembolleridir.

FERÂŞET VE ZEVRAK ÇANTALARI

Surre Alayı ile yalnızca padişahın ve saray erkânının hediye ve paraları gitmezdi. Mü’minlerden her kim dilerse hediye gönderebilirdi. Onların da hediyeleri gönderilen yere ulaştırılırdı. Bu hediye ve paralar Ferâşet Çantası denilen çantaya konurdu. Şimdi diyeceksiniz ki ferâşet ne?

Ferâşet, ferraşlık hizmetidir. Ferraş yayıcı döşeyici, süpürücü, kısaca hizmetkâr demektir. Mekke ferâşeti Kâbe-i Muazzama’nın, Medine ferâşeti de Hz. Peygamber (s.a.v.)’in kabrinin temizlik işleriyle vazifeli olan kişiler demektir. Zevrak ise Mekke’de zevrak adı verilen topraktan imal edilen destilerle Hacılara zemzem dağıtan sakalara denir. İşte bu kişilere böyle mukaddes yerleri temizleyip, süpürdükleri ve Hacılara zemzem dağıttıkları için o yerlere gidemeyip imrenen, o mukaddes yerlerin hizmetçisi olsam razıyım, yeter ki oralarda olsam diye düşünen bazı insanlar bu ferraş ve zevrakları kendilerine vekil tayin ederek onlara durumlarına göre altın ve gümüş paralar gönderirlerdi. Onlar orada kendilerine vekâleten dua etsinler, oraları kendileri adına temizleyip, zemzem dağıtsınlar diye. Kendileri Mukaddes topraklarda zemzem dağıtır gibi, oralarda dua eder gibi, o mukaddes yerlere yüz sürüp, elleriyle oraları temizler gibi.

İşte bu ferraş ve zevraklara gönderilen bu altın ve paraların konduğu çantaya da Ferâşet Çantası denilirdi. Bu çantaların bir yüzünde gönderenin, diğer yüzünde ise alıcının adı ve adresi yazılı daha doğrusu kırmızı meşin üzerine siyah ibrişim ile işlenmişti. Bu çantalar içine mektupla beraber konulan paralar önce zarfa konurdu. Zarfların üzerine de nereye gidecekse ona göre ya Allah kıyamet gününe kadar Mekke Şehri’ni mükerrem kılsın. Veya da Allah Medine Şehri’ni kıyamet gününe kadar nurlandırsın. Diye dualar yazılırdı. Ferâşet çantası olmayanlar da olanların çantalarına zarflarını verirlerdi. Sonra bütün bu zarflar Ferâşet Çantasına konularak Evkâf Nezâreti (Vakıflar Genel Müdürlüğü)’ ne makbuz karşılığı teslim edilirdi.

Böylece Mekke ve Medine’deki fakir halk da bu paralarla gelecek seneye kadar geçimini sağlardı. Bu bir tür yardımlaşmaydı, Müslümanlar arasında. Bu Ferâşet çantaları Hac dönüşü adresleri üzerinde yazılı olan sahiplerine içinde hediyelerle geri getirilirdi. Çünkü Hac’dan bu paraları alan o kişiler, gönderenlere teşekkür mukabilinde; zemzem, gümüş yüzük, misvak, kına, sürme, kürdan, öd ağacı, kurs (güzel kokulu bir takım maddelerden yapılmış, bir nevi mum gibi tütsü), hurma ve benzeri ufak tefek hediyeler yollarlardı.

İLK SURRE ALAYI

Osmanlı deyip anlatınca sakın ola ki ilk surrenin Osmanlı zamanında gönderildiği anlaşılmasın. Bilinen ilk Surre Abbâsî Halifesi Muktedir- Billâh döneminde (908-932 ) gönderilmiştir. Mahmil de ilk defa Abbâsîler devrinde kullanılmıştır. Bunu diğer Müslüman devletler takip etmişlerdir. Eyyûbîler gibi, Memlükler gibi. Osmanlılarda ilk Surre elde kesin bir delil olmamakla beraber Yıldırım Bayezid zamanında gönderildi. Bunu diğer padişahlar takip etmektedir. Yavuz Sultan Selim zamanında bu iş için yüklü bir miktar altın belirlenerek Surrenin taksim şekli belli kurallara bağlanarak her yıl gönderilmesi kararlaştırıldı. Kanunî döneminden başlayarak Sadakat-ı Cevali adı altında gayri Müslimlerden alınan cizyenin (baş vergisi) çoğu, Mekke ve Medine sakinlerine tahsis edildi. Surre gönderen birçok vakıf kurularak buralardan kutsal topraklara yardımlar aktı. Tarih boyunca pek çok devlet ve hükümdar surre gönderdi, fakat kırk altı yıl süreyle hükümdarlık yapan Yavuz Sultan Selim’in oğlu Kanunî Sultan Süleyman en çok surre alayı gönderen padişahtır.

SURRE TÖRENİ

Surre merasimini Dârü’s-Saâde Ağası (Kızlar Ağası) yönetirdi. Bu merasimde bulunması gereken kişilere tezkirelerle davetiye gönderilir ve bu davetiyelerde hangi kıyafetleri giyecekleri dahi belirtilirdi. Surre Alayı günü alayı Üsküdar’a geçirecek Kaptan Paşaya da gönderilen tezkireyle hazır bulunması gereken yer ve saat bildirilirdi.

Eni boyu tezyinatlı olan kâğıtlara padişah tarafından, Mekke Emiri’ne veya hangi makama gidecekse o makam veya hükümdara gereken emir ve dileklerin yazıldığı mektuplara Name-i Hümâyûn adı verilirdi. Bu mektupların başına Nişancı tarafından altın yaldızla tuğra çekilen bu Name-i Hümâyûn sonra padişah tarafından bizzat sadrazamın önünde mühürlenip, yeşil atlastan keseye konularak, kozak denilen, altın veya gümüşten yapılan, ucu püsküllü. yassı veya yuvarlak kutuya yerleştirilirdi. Bu Name-i Hümayûnlar ayrıca Nâme Defterleri adlı defterlere kaydedilirdi. Tören günü sabah Mekke’ye gönderilecek olan Nâme-i Hümâyûn yapılan teşrifat gereği, Reis’ül-Küttâb tarafından merasimle Kızlar Ağası’na teslim edilirdi. Ayrıca hazırlanmış olan Surre-i Hümâyûn Defterlerini Kızlar Ağası yazıcısıyla Harem Müfettişi mühürler, Defterdar kuyruklu imzasını atar, Nişancı ise tuğra çekerdi. Dârüs-Saade Ağası mektubu alarak Enderun’a geçerdi. Teşrifat gereği verilen ziyafetten sonra Kubbe-i Hümâyûn önüne (Kubbealtı) gelinir, rütbesine göre dizilmiş bulunan devlet erkânının önünde padişaha alkış tutulurdu. Ağanın getirdiği paketlenen mektubu alan Silahdarağa bunu tekrar padişaha teslim eder. O da aldıktan sonra mektup kutusu, surre defterleri ve surre keseleri padişah mührü ile mühürlenerek tekrar Kızlar Ağasına verilirdi. Bunları teslim alan Ağa, Surre Emini’nin yanına gider. Burada yapılan törenle Surre Eminine hil’at giydirir. Kendisine. Surre keseleri ve surrenin nasıl dağıtılacağını gösteren Surre Defterleri padişahın huzurunda teslim eder. Name-i Hümâyûn’u içeren sırmalı keseyi Sultan öperek Kızlar Ağası’na verir, o da öperek onu da Surre Emini’ne teslim eder. Emin, Name-i Hümâyûnu öperek sağ eliyle göğsü hizasında yukarı kaldırır ve yürürdü. Hicaz’a gönderilecek para, altın ve gümüş paralar sağlam torbalara yerleştirilip, diğer kıymetli hediyelerle ve feraşet çantalarıyla beraber develere yüklenir. Bu törenler esnasında selâtin şeyhleri ve imamlar her biri başka başka olmak üzere Kur’an’dan sûreler ve Hz. Muhammed’i öven Naât-ı Nebevî okurlardı. Bunlar okunurken Mahmil-i Şerif’in yüklendiği Surre Devesi, padişahın önünde dolaştırılır. Sonra yular, hil’at giydirilmiş olan Kızlar Ağası’nın eline verilir. Bu deve onun tarafından padişahın önünde üç kere dolaştırır. Bu ân çok önemlidir Dârü’s-Saâde Ağası için. Çünkü bu görevde kalıp kalmayacağı bu sırada belli olur. Eğer görevinden uzaklaştırılacaksa, devenin yuları Ağanın elinde bırakılır ve deve ile beraber Orta Kapı’dan dışarı çıkarılıp, Surre Emini ile birlikte Hacca yollanırdı. Eğer görevine devam etmesi uygun görüldüyse, devenin gümüş zincirini Surre Emini’ne, ipek yularını da Sakabaşı’ya vermesi padişah tarafından emredilirdi. Kalıcılığını ilânen getirilen samur kürkü giyer, birkaç adım atarak padişahın önüne gelip, yer öper ve Bâb-ı Hümâyûn’a kadar alayı uğurlardı. Gümüş zinciri eline alan Surre Emini, yanında ipek yuları elinde tutan Sakabaşı olduğu halde müezzinlerin Tekbir ve Tehlilleriyle alayın önüne geçer. Orta kapıdan çıkarak alayla beraber Bâb-ı Hümâyûn yakınındaki Hastalar Kapısı önünde dururlar. Burada yapılan dualardan sonra hareket edilirdi.

SURRE ALAYI GEÇİT TÖRENİ

En önde Surre Emini, Surre Devesi, Mahmil-i Şerif, arkada eşya ve surre paralarını taşıyan boyunlarında-üzerinde çıngırakların olduğu- çıngırak tahtası asılı develer ve süslü püslü katırlar, tahtırevanlar, Akkâmların yaptıkları gösteriler eşliğinde yola koyulurlardı. Akkâmlar aynı renk ve model kıyafetleri ile nakkarelerini(Nakare, kös, davul) çalarak, cambazlık ve hokkabazlık yaparak çeşitli hünerlerini sergilerlerdi. Alayın kendine özel bayrakları, sancakları ellerde yola devam edilirdi. Alayın ön ve yanlarındaki erler arasında, ellerinde buhurdanlık (tütsülük) bulunan çeşitli saray hafızları tekbirler getirerek tütsüleri bittikçe de buhurdanlarına öd ağacı koyarak ilerlerlerdi. Saraya mensup kadınlar kupa ve lando arabaları ile alayın arkasından gelirlerdi. Bu çok debdebeli çok tantanalı bir o kadar da şatafatlı bir geçit törenidir. Bütün İstanbullu yollarda, kapılarda ve pencerelerdedir. Bu seyrüsefer, alay Vezir İskelesi’ne (Sirkeci) gelinceye kadar devam eder. Orada dualar yapılır. 21 pâre top atılarak Surre Alayı’nı bekleyen çekdiri gemisiyle, (daha sonraları II. Mahmud döneminde bu gemilerin yerini buharlı gemiler almıştır.) Üsküdar’a uğurlanırdı. Üsküdar’a gelindiğinde Surre Emini, Kaptan Paşa’ya hil’at giydirirdi. Üsküdar’da yeni bir alay tertiplenip, çarşı boyunca seyre çıkmış olan kalabalığın arasından; deve çıngırakları, dualar, nakkareler eşliğinde Doğancılar Meydanı’ndan Paşakapısı’ndaki Mutasarrıflık Dairesine (Hükümet Konağı) gidilir ve orada mola verilirdi. Mola esnasında Aziz Mahmud Hüdaî ve Nasuhî Efendi Dergâhları ziyaret edilir, bu arada geciken Hac yolcuları da alaya yetişmiş olurdu.