Şafii ve Hanefi mezhebinde iki secde arasındaki oturuşun hükmü nedir?

Enes (r.a.)’den yapılan rivayette, demiştir ki:

"Resûlüllah (a.s.) Efendimiz (namazda) Semi’Allahu Lîmen Hamidehü deyip ayakta (belini doğrultarak) dururdu, o kadar ki, biz "Peygamber namazı terketti veya yanıldı" derdik. Sonra secdeye eğilip iki secde arasında otururdu, o kadar ki, biz "Peygamber namazı terketti veya yanıldı" derdik."[291]

Buharî ve Müslim’in ittifakla rivayet ettikleri hadîste ise, Enes (r.a.) demiştir ki:

"Doğrusu size namaz kıldırırken, Resûlüllah (a.s.) Efendimizi bize namaz kıldırırken gördüğüm gibi, (O’nunkinden) kısa (ve noksan) yapacak değilim: Resûlüllah (a.s.) başını rükû’dan kaldırdığında doğrulup ayakta dururdu, o kadar ki, insanlar, Peygamber unuttu, derlerdi. Başını secdeden kaldırdığında bir süre dururdu, o kadar ki, insanlar, Peygamber unuttu derlerdi."

Huzayfe (r.a.)’den yapılan rivayette, Resûlüllah (a.s.) Efendimiz’in iki secde arasında şu duayı okuduğunu söylemiştir:

"Rabbi’ğfir lî, Rabbi’ğfir lî (Rabbım! beni mağfiret eyle, Rabbım! beni mağfiret eyle…"[292]

İbn Abbas’dan (r.a.) yapılan rivayette, demiştir ki:

"Peygamber (a.s.) Efendimiz iki secde arasında şöyle derdi:

"Rabbi’ğfir lî verhamnî vecbürnî vehdinî verzuknı (ALLAHım! beni mağfiret eyle, bana merhamet eyle, beni ıslâh edip düzelt, beni doğru yola eriştir ve beni rızıklandır)."[293]

Hadîslerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır:

1- Rükû’dan kalkıldığında beli doğrultup ayakta bir süre durmak vaciptir.

2- Birinci secdeden başı kaldırıp oturmak ve bir süre beklemek vaciptir.

3- İki secde arasında hadîste belirtilen şekilde dua etmek sünnettir.

Buna ‘ta’dîl-i erkân" denir. Nasıl rükû’dan kalkıldığında beli doğrultup her organ yerini bulup istikrar sağlayıncaya kadar ayakta durmak bazı müctehitlere göre farz, bazısına göre vâcipse, iki secde arasında beli doğrultup oturmak da ya farz, ya da vaciptir. 51. hadîsin açıklamasında mezheplerin bu konuyla ilgili görüş, tesbit ve ictihatlarını naklettiğimizden burada tekrar etmek istemiyoruz.

Özetliyecek olursak, şöyle sıralayabiliriz:

İmam Ebû Hanîfe ile İmam Muhammed’e göre, ta’dil-i erkan vaciptir. Hanbeliler de aynı görüştedirler.

İmam Şâfii ve İmam Ebû Yusuf’a göre, farzdır. Mâlikiler bu konu üzerinde fazla durmamışlardır. Onlara göre, rükû’dan kalkıp beli biraz doğrultmak kâfidir. Diğer yerlerdeki durum da öyle..

Diğer rivayetler, yorumlar ve tahliller:

Buhari ve Müslim’in ittifakla rivayet ettikleri Berâ’ hadîsinde, adı geçen şöyle demiştir:

"Resûlüllah (a.s.) Efendimizin rükû’ü ve secdesi, rükû’dan başını kaldırdığı zaman iki secde arasındaki (celseye) yakın eşitlikte idi."

Buharî’nin tesbit ettiği lâfızda ise, şöyle denilmektedir:

"Peygamber (a.s.) Efendimiz’in rükû’ ve secdeleri, iki secde arasındaki (celsesi) ve başını rükû’dan kaldırdığında -kıyam ve kuud müstesna- birbirine yakın bir eşitlikteydi."

Böylece, rükû’dan ve birinci secdeden kalkıldığında beli doğrultup her organ yerini bulup karar kılıncaya kadar beklemek vaciptir. Şâfiîlerden bazısı, i’tidali ve iki secde arasında oturmayı uzatmak namazı bozar, çünkü rükünlerin ardarda yapılmasına engel olur, demişlerse de, onların bu görüş ve ictihadı ilim çevresinde pek tarafdar bulmamıştır. Zira muvalat, yanı rükünleri ardarda yapmaktan maksat, ara yere başka bir şeyin girmemesi demektir. Rüknü kendi özelliği doğrultusunda uzatmakta bir sakınca yoktur. Meselâ kıraati istediğimiz kadar uzatabiliriz, bu hiçbir zaman namazın muvalatına engel olduğundan namazı hükümsüz kılar, denilemez.

911 nolu Huzayfe hadîsini aynı zamanda Tirmizî ve Ebû Dâvud daha uzun şekliyle tahrîc etmişlerdir. Yukarıdaki lâfız, Nesâî ile İbn Mâce’nin tahrîcleridir.

912 nolu İbn Abbas hadisini Hâkim tahrîc etmiş, Beyhakî sahîhlemiştir. Ancak İbn Mâce ile onların tahrîcleri arasında bazı farklar varsa da esasta bir değişiklik söz konusu değildir.

Çıkarılan Hükümler:

1- İki secde arasında, organlar karar kılacak kadar oturmak vaciptir.

2- Rükû’dan kalkıldığında beli doğrultup ayakta her organ karar kılacak kadar durmak vaciptir.