Avamil terkip derslerine nasıl ulaşabilirim?

AMİLLER :

Cümle içinde kelimenin son harekesini belirleyen kelimelere AMİL denir. İki kısımdır. A ) lafzi amiller B ) manevi amiller.

Lafzi amiller de 2 kısımdır. 1) semai amiller 2) kıyasi amiller .

SEMAİ LAFZİ AMİLLER : adet olarak 49 tanedirler ve 5 bölüme ayrılırlar.

Semai : bir kaidesi olmayan , araplardan duyulan demektir. Kıyasi : kaidesi olan.
Lafzi : dille söylenen demektir.

A – ( semai lafzi amillerden birincisi ) : bir ismin sonunu cerr ( esre ) eden harflerdir ki bu harflere harfi cerr ve harfi izafet denilir. Bunlar 20 tanedirler.

1- (ﺐ ) BA harfidir .

örnek : ﻪﻟﻟﺎﺑﺖﻧﻣﺁ (amentu billahi) (ALLAH a inandım) gibi.

2- ( ﻥﻣ ) min harfidir .

örnek : ﺏﻧﺬﻝﻛﻥﻣﺖﺑﺗ ( tubtu min kulli zenbin ) ( bütün günahlardan tövbe ettim) gibi.

3- ( ﻰﻟﺇ ) ila harfidir.

Örnek : ﻲﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻰﻟﺇﺖﺑﺗ ( tubtu ilAllahi teala ) ( ALLAH TEALA ya tövbe ettim ) gibi.

4- ( ﻥﻋ ) an harfidir.

Örnek : ﻢﺍﺭﺣﻟﺍﻥﻋﺖﻓﻓﻛ ( kufiftu anilharami ) ( haramdan men edildim) gibi.

5- ( ﻰﻟﻋ ) a’la harfidir.

Örnek : ﺐﻧﺫﻣﻞﻛﻰﻟﻋﺔﺒﻮﺗﻠﺍﺏﺠﺗ ( tecibu ttevbetu ala kulli muznibin ) ( her günahkar üzerine tövbe etmek vaciptir ) gibi.

6- ( ﻞ ) lam harfidir.

Örnek : ﻲﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺪﻳﺒﻋﺎﻧﺃ ( ene ubeydun lillahi teala ) ( ben ALLAH TEALA nın – için – kulcağızıyım) gibi.

7- ( ﻰﻔ ) fi harfidir.

Örnek : ﺔﻧﺟﻠﺍﻰﻔﻊﻳﻂﻣﻠﺍ ( el muti u fi l cennet i ) ( itaat eden cennettedir) gibi.

8- ( ﻚ ) kaf harfidir.

Örnek : ﺊﺷﻪﻟﺛﻣﻛﺲﻳﻟ ( leyse ke mislihi şeyun ) ( O nun benzeri gibi hiçbir şey yoktur ) gibi.

9- ( ﻰﺗﺤ ) hatta harfidir.

Örnek : ﺖﻭﻤﻟﺍﻰﺗﺤﻲﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺩﺑﻋﺃ ( a’budu llahe teala hatta l mevti ) (ölüme kadar ALLAH TEALA ya ibadet ederim) gibi.

10-( ﺏﺭ ) rubbe harfidir.

Örnek : ﻥﺁﺮﻗﻟﺍﻪﻧﻌﻟﻳﻞﺎﺘﺏﺭ ( rubbe talin yel’anuhu l kuran u) ( nice okuyucular vardır ki kuran onlara lanet eder) gibi.

11-( ﻡﺳﻗﻟﺍﻭﺍﻭ ) vav ul gasemi – yemin vav ı dır.

Örnek : ﺭﺋﺎﻜﻠﺍﻥﻠﻌﻓﺍﻻﻪﻟﻟﺍﻭ ( vAllahi la ef’alenne l kebaire ) ( ALLAH a yemin ederim ki asla büyük günahları yapmayacağım) gibi.

12-( ﻡﺳﻗﻟﺍﺀﺎﺘ ) ta ul gasemi – yemin ta sı dır.

Örnek : ﺽﺋﺍﺭﻔﻠﺍﻥﻠﻌﻓﻷﻪﻟﻟﺎﺗ ( tAllahi le ef’alenne l feraida) ( ALLAH a yemin ederim ki elbette farzları yapacağım) gibi.

13-( ﺎﺸﺎﺣ ) haşa harfidir.

Örnek : ﻢﻠﺎﻌﻠﺍﺎﺸﺎﺣﺲﺎﻧﻠﺍﻚﻠﻫ ( heleke n nasu haşa l alimi ) ( alimler hariç , insanlar helak oldu ) gibi.

14-( ﻼﺧ ) hala harfidir.

Örnek : ﻪﻣﻠﻌﺒﻞﻣﺎﻌﻠﺍﻼﺧﻥﻭﻣﻠﺎﻌﻠﺍﻚﻠﻫ ( heleke l alimune hala l amili bir ilmihi ) ( ilmiyle amel edenler hariç , alimler helak oldu) gibi.

15-( ﺍﺩﻋ ) ada harfidir.

Örnek : ﺺﻠﺧﻣﻠﺍﺍﺩﻋﻥﻭﻟﻣﺎﻌﻠﺍﻚﻠﻫ ( heleke l amilune ada l muhlısi ) ( ihlaslılar hariç , amel edenler helak oldu) gibi.

16-( ﺫﻣ ) muz harfidir.

Örnek : ﻍﻭﻟﺒﻠﺍﻢﻭﻴﺫﻣﻪﺗﻟﻌﻓﺏﻧﺬﻝﻛﻥﻣﺖﺑﺗ ( tubtu min kulli zenbin fealtuhu muz yevmi l buluği ) ( buluğa erdiğim günden beri yapmış olduğum bütün günahlardan tövbe ettim ) gibi.

17-( ﺫﻧﻣ ) munzu harfidir.

Örnek : ﻍﻭﻟﺒﻠﺍﻢﻭﻴﺫﻧﻣﺓﻭﻠﺼﻠﺍﺏﺠﺗ ( tecibu s salatu munzu yevmi l buluği ) ( buluğa erilen günden itibaren namaz farz olur) gibi.

18-( ﻻﻭﻟ ) levla harfidir. Kendisine bir zamir bitiştiği zaman harfi cerr olur.

Örnek : ﺲﺎﻧﻠﺍﻚﻠﻬﻠﻪﻟﻟﺍﺔﻣﺤﺭﺎﻳﻙﻻﻭﻟ ( levlake ya rahmetAllahi leheleke n nasu ) ( ey ALLAH ın rahmeti , sen olmasaydın elbette insanlar helak olurdu ) gibi.

19-( ﻪﻣﻳﻜ ) keyme harfidir. key , niçin manasındadır. İstifham ma sına dahil olduğunda harfi cerr olur.

Örnek : ﺖﻳﺻﻋﻪﻣﻳﻜ ( keyme asayte ) ( niçin – neden asi oldun ) gibi.

20-( ﻞﻌﻠ ) lealle harfidir. Ukeyl kabilesinin lugatında harfi cerr olarak geçer.

Örnek : ﻰﺑﻭﻧﺫﺭﻓﻐﻴﻪﻟﻟﺍﻞﻌﻠ ( leallAllahi yağfiru zunubi ) ( umulur ki ALLAH günahlarımı bağışlar ) gibi.

B – ( semai lafzi amillerden ikincisi ) : İsmini nasb (fetha- üstün) , haberini ref’a ( zamme- ötre) yapan harflerdir. Bunlar 8 tanedir.

1- ( ﻥﺇ ) inne harfidir.

Örnek : ﺊﺷﻞﻛﻡﻟﺎﻋﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﺇ ( inne llahe teala alimu kulli şeyin ) ( şüphesiz ALLAH TEALA her şeyi bilendir) gibi.

2- ( ﻥﺃ ) enne harfidir.

Örnek : ﺊﺷﻞﻛﻰﻟﻋﺭﺩﺎﻗﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﺃﺪﻗﺗﻋﺍ ( a’tegidu enne llahe teala gadirun ala kulli şeyin ) ( muhakkak ALLAH TEALA nın her şeye kadir olduğuna inanıyorum) gibi.

3- ( ﻥﺄﻜ ) keenne harfidir.

Örnek : ﺭﺎﻧﻢﺍﺭﺣﻠﺍﻥﺄﻜ ( keenne lharame narun ) ( sanki haram ateştir) gibi.

4- ( ﻥﻜﻠ ) lakinne harfidir.

Örnek : ﺯﺋﺎﻓﻡﻠﺎﻌﻠﺍﻥﻜﻠﻞﻫﺎﺟﻠﺍﺯﺎﻓﺎﻣ ( ma fazel cahilu lakinne l alime faizun) ( cahil kurtulamadı lakin alim kurtulur) gibi.

5- ( ﺖﻴﻟ ) leyte dir.

Örnek : ﺪﺣﺍﻞﻛﻟﻖﻭﺯﺭﻣﻡﻠﻌﻠﺍﺖﻴﻟ ( leyte l ilme merzugun li kulli ehadin ) ( keşke , herkes ilimle rızıklanmış olsaydı) gibi.

6- (ﻞﻌﻠ ) lealle dir.

Örnek : ﻰﺑﻧﺫﺭﻓﺎﻏﻪﻟﻟﺍﻞﻌﻠ ( lealle llahe ğafiru zenbi) ( umulur ki ALLAH günahımı bağışlar) gibi.

Bu 6 tanesine , fiile benzeyen harfler denilir.

7- ( ﻻﺇ ) illa dır. İstisna-i munkatı’ için olan ﻻﺇ dır .Örnek :

ﺎﻬﻧﻤﺔﺑﺭﻗﻣﺔﻋﺎﻁﻠﺍﻻﺇﺔﻧﺠﻠﺍﻥﻋﺓﺩﻌﺑﻣﺔﻳﺻﻌﻣﻠﺍ ( el ma’sıyyetu muba’idetun an il cenneti illa ttaate mugarribetun minha )
( günah cennetten uzaklaştırıcıdır, ancak itaat ona- cennete yaklaştırıcıdır) gibi.

(Müstesna i munkatı : الا ve kardeşleriyle topluluktan çıkartılmadığı halde bunlardan sonra gelendir.ماجائنيالقومالاحمارا . müstesna i munkatı da لكن manası vardır.o zaman örnek ماجائنيالقوملكنحماراجاء olur. Muğni….)

8 – ( ﻻ ) la dır. Nefyul cins içindir ; cinsindenden olan bütün fertlerden hükmü kaldıran la dır.

Örnek : ﺯﺋﺎﻓﺭﺷﻞﻋﺎﻓﻻ ( la faaile şerrin faizun ) (hiçbir şerr işleyen kurtulamaz. )

C – ( semai lafzi amillerden üçüncüsü ) : ismini ref’a ,haberini nasb eden harflerdir. Bunlar 2 tanedir ve bunlara ﺲﻳﻟ (leyse) ye benzeyen denir. Çünkü ﺲﻳﻟ (leyse) manasındadırlar.

1- ( ﺎﻣ ) ma .

örnek : ﻥﺎﻜﻣﺑﺎﻧﻜﻣﺘﻣﻪﻠﻠﺍﺎﻣ ( ma llahu mütemekkinen bir mekanin ) ( ALLAH (c.c.) , her hangi bir mekanda yerleşik değildir – olmadı)

2- ( ﻻ ) la .

örnek : ﻪﻠﻠﺎﻬﺑﺎﺷﻣﺊﺷﻻ ( la şey un müşabihen lillahi teala ) ( Allah Teala ya benzeyen bir şey olmadı )

NOT : ﻻ harfi için verilen örnek uygun değildir. Kitabın aslına bağlı kalmak için örnekleri değiştirmiyoruz. Çünkü burada leyse ye benzeyen la değil , cinsinden hükmü nefyeden la kullanılmalıdır . ikisinin arasında bariz farklar vardır. Yani leyse ye benzeyen la ile cinsten hükmü nefyeden la arasında.

( MA leyse ye daha kuvvetli benzediği için( 1- hem olumsuzluk için hemde şimdiki halin olumsuzluğu için kullanılır. 2- haberine ba bitişir.
( مازيدبمنطلق ) leyse gibi hem marifede hem de nekirede amel eder.
مازيدمنطلق – لارجلخيرأمنك

LA daha az benzediği için , ( 1- sadece olumsuzluk içindir.şimdiki halin olumsuzluğu için kullanılmaz.2- haberine ba bitişmez.) sadece nekirede amel eder. لارجلأفضلمنك

Leyse ye benzeyen LA ile cinsi nefyeden LA arasındaki fark açıktır.
a) lafzen amelleri zıttır.
b) manen ise , cinsini nefyeden LA da recul cinsinden hiç kimse senden daha faziletli değildir, leyse ye benzeyen LA da ise başka biri senden faziletli olabilir manası vardır… şerhul muğni kitabı…)

D – ( semai lafzi amillerden dördüncüsü ) : Fiili muzariyi nasb eden harflerdir ki 4 tanedirler.

1- ( ﻥﺃ ) en harfidir. Cümleyi mastara çevirir. Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻊﻳﻁﺍﻥﺃﺏﺣﺍ ( uhibbu en utiia llahe teala) ( Allah Teala ya itaat etmemi severim) .

2- ( ﻥﻠ ) len harfidir. Tekidi nefyi istikbal ,yani gelecek zamanın kuvvetli olumsuzluğu içindir. Örnek : ﻥﻳﺭﻓﺎﻜﻠﻟﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺭﻔﻐﻳﻥﻠ ( len yağfira llahu teala lil kafirine ) ( Allah Teala , asla kafirleri bağışlamayacaktır)

3- ( ﻰﻜ ) key harfidir. Sebep bildirir. Örnek : ﻡﻠﻌﻠﺍﻝﺻﺤﺍﻰﻜﺭﻤﻌﻠﺍﻞﻭﻁﺏﺣﺍ ( uhibbu tuulel umri key uhassıle l ilme ) ( ilim tahsil edebilmem için ömrün uzun olmasını severim)

4- ( ﻥﺫﺇ ) izen harfidir. Örnek : ( Allah Teala ya itaat ediyorum diyen kimseye cevaben söylediğin şu cümle gibi)

ﺔﻧﺟﻠﺍﻞﺧﺪﺘﻥﺫﺇ ( izen tedhule l cennete ) ( o halde – öyleyse cennete girersin).

E – ( semai lafzi amillerden beşincisi ) : Fiili muzariyi cezm eden harflerdir ki bunlar 15 tanedir.

1- ( ﻡﻟ ) lem harfidir.

Örnek : ﺩﻠﻭﻳﻢﻟﻭﺩﻠﻴﻡﻟ ( lem yelid ve lem yuled) ( doğurmadı ve doğurulmadı) .

2- ( ﺎﻣﻟ ) lemma harfidir.

Örnek : ﻯﺭﻤﻋﻊﻓﻧﻳﺎﻣﻟ ( lemma yenfa’ umri) ( henüz ömrüm fayda vermedi).

3- ( ﺭﻣﻷﺍﻢﻻ ) emir lam ı dır.

Örnek : ﺎﺣﻠﺎﺼﻼﻤﻋﻞﻣﻌﻴﻟ ( li ya’mel amelen salihan) ( salih amel yapsın).

4- ( ﻻ ) nehy lam ı dır.

Örnek : ﺐﻧﺫﺗﻻ ( la tuznib) ( günah işleme).

Bu dört tanesi sadece bir fiili muzariyi cezm ederler.

5- ( ﻥﺇ ) in harfidir.

Örnek : ﻚﺒﻭﻧﺫﺭﻓﻐﻳﺏﺗﺗﻥﺇ ( in tetub yuğfer zunuubuke) ( eğer tövbe edersen günahların bağışlanır).

6- ( ﺎﻣﻬﻣ ) mehma dır.

Örnek : ﻪﻧﻣﻞﺋﺳﺗﻞﻌﻓﺘﺎﻣﻬﻣ ( mehma tef’al tus’el minhu ) ( her ne yaparsan ondan sorulursun).

7- ( ﺎﻣ ) ma dır.

Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺩﻧﻋﻩﺩﺠﺗﺮﻳﺨﻥﻣﻞﻌﻓﺘﺎﻣ ( ma tef’al min hayrin tecid hu ind Allahi teala) ( hayır olarak ne yaparsan , ALLAH teala yanında onu bulursun).

8- ( ﻥﻣ ) men dir.

Örnek : ﺎﻴﺠﺎﻧﻦﻜﻳﺎﺣﻠﺎﺼﻼﻤﻋﻞﻣﻌﻴﻥﻣ ( men ya’mel amelen salihan yekun naciyen) ( kim salih amel yaparsa o kurtulan olur).

9- ( ﻥﻴﺃ ) eyne dir.

Örnek : ﺖﻮﻣﻠﺍﻚﻜﺭﺩﻳﻥﻛﺘﻥﻴﺃ ( eyne tekun yudrikkel mevtu) ( nerede olursan ol ölüm sana yetişir).

10- ( ﻰﺗﻣ ) meta dır.

Örnek : ﻚﻟﻬﺗﺩﺴﺤﺘﻰﺗﻣ ( meta tahsud tuhlik) ( ne zaman hased edersen helak olursun ) .

11- ( ﻰﻧﺃ ) enna dır.

Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻚﻣﻠﻌﻳﺏﻧﺫﺗﻰﻧﺃ ( enna tuznib ya’lemkAllahu teala) ( nerede günah işlersen işle Allah Teala seni bilir).

12- ( ﻯﺃ ) eyyu dur.

Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻪﺿﻐﺒﻴﺭﺒﻛﺗﻳﻢﻟﺎﻋﻯﺃ ( eyyu alimin yetekbber yubğizhullahu teala) ( hangi alim kibirlenirse Allah Teala o alime gazaplanır).

13- ( ﺎﻣﺛﻳﺣ ) haysuma dır.

Örnek : ﻙﻟﻌﻓﺏﺗﻜﻴﻝﻌﻓﻳﺎﻣﺛﻳﺣ ( haysuma yef’al yukteb fi’luke) ( her nerede yaparsan , amelin (fiilin) yazılır).

14- ( ﺎﻣﺫﺇ ) iz ma dır.

Örnek : ﻚﺗﺒﻭﺘﻝﺒﻗﺗﺏﺗﺗﺎﻣﺫﺇ ( izma tetub tugbel tevbetuke) ( ne zaman tövbe edersen tövben kabul olur).

15- (ﺎﻣﺍﺫﺇ ) iza ma dır.

Örnek : ﺲﺎﻧﻠﺍﺭﻳﺧﻥﻜﺗﻚﻣﻟﻌﺒﻝﻣﻌﺗﺎﻣﺍﺫﺇ ( izama ta’mel tekun hayrennasi) ( ilminle amel ettiğin zaman – ne zaman ilminle amel edersen , insanların en hayırlısı olursun).

Bu son 11 tanesi 2 fiili muzariyi cezm ederler. Birincisine şart, ikincisine ceza denir.

LAFZİ AMİLLERDEN İKİNCİSİ KIYASİ AMİLLERDİR .

Kıyasi Lafzi Amiller 9 tanedir.

1- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN BİRİNCİSİ : Genel anlamda Fiil dir. Her fiil ref’ eder, nasb eder. ( failini veya naibi failine ref’ eder , mefulünü nasb eder.) . örnek : ﺊﺸﻝﻛﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻕﻟﺧ ( halagAllahu teala kulle şeyin) ( Allah Teala her şeyi yarattı).

Halaka : müteaddi fiildir. Müteaddi fiil hem fail hem de meful alır.
Allah : faildir. Son harekesi bundan dolayı ÖTRE dir. Çünkü fiil ,bunu ref’ etmiştir.
Kulle şeyin : izafet terkibi olarak mefuldür. Muzaf olan kulle nin son harekesini ÜSTÜN yapmıştır.

Örnek : ﻻﻭﺯﻧﻥﺁﺭﻗﻟﺍﻞﺯﻧ ( nezelel kuranu nuzuulen) ( kuran inmekle indi.)

Nezele : lazım fiil.
Kuran : faildir , bundan dolayı son harekesi ÖTRE dir.
Nuzulen : mefulu mutlaktır , bundan dolayı son harekesi ÜSTÜN dür.

Her fiil için ÖTRELİ (fail , naibi fail , isim ) bir kelime lazımdır. Eğer bu ötreli kelimeyle kelam tamamlanıyorsa böyle fiile TAM FİİL denir.
Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻡﻟﻋ ( alime llahu teala) ( Allah Teala bildi , bilir).

Ötreli kelimeyle kelam tamamlanmıyorsa bilakis mansub (harekesi üstün) bir habere ihtiyaç duyuyorsa böyle fiillere NAKIS FİİL denir.
Örnek : ﺎﻣﻳﻜﺣﺎﻣﻴﻠﻋﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﺎﻜ ( kane llahu teala alimen hakimen) (Allah Teala , alim ve hakim dir.)

ﺏﺍﺫﻌﻟﻟﺎﻗﺣﺘﺴﻣﻰﺻﺎﻌﻠﺍﺭﺎﺻ ( sare l aasıı mustehıggen lil azabi ) (asi azabı hakeden oldu)

ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﻣﺍﺪﻴﻌﺒﺏﻧﺫﻣﻠﺍﻞﺍﺯﺎﻣ ( ma zale l muznibu beiiden minAllahi teala) ( günah işleyen Allah Teala dan uzak olmaya devam etti)

ﻥﺪﺒﻟﺍﻲﻓﻼﺧﺍﺩﺡﻮﺭﻠﺍﻢﺍﺩﺎﻣﺔﺑﻭﺗﻟﺍﻝﺑﻗﺘ ( tugbelu t tevbetu ma dame r ruhu dahilen fi l bedeni) ( ruh bedenin içinde olduğu sürece tövbe kabul edilir)

ﺎﻣﺴﺠﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺲﻴﻟ ( leyse llahu teala cismen) ( Allah Teala cisim değildir – olmadı )

(ﻥﺎﻜ – ﺭﺎﺻ – ﻞﺍﺯﺎﻣ – ﻢﺍﺩﺎﻣ – ﺲﻴﻟ – Bunlar nakıs fiillerdir , nakıs fiiller ismini ref’ , haberini nasb ederler. Tam fiiller ; fail meful alırlar.)

2- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN İKİNCİSİ : İsmi Fail dir. Malum fiilinin ameli gibi amel yapar.

Örnek : ﻪﻟﻣﻋﻩﺩﺴﺣﻕﺭﺣﻤﺪﻮﺴﺣﻝﻜ ( kullu hasudin muhrigun haseduhu amelehu ) ( her hasetçinin hasedi amelini yakar)

3- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN ÜÇÜNCÜSÜ : İsmi Meful dür. Meçhul fiili gibi amel eder. Örnek : ﻪﺗﺒﻮﺗﻞﻭﺑﻗﻣﺐﺋﺎﺘﻝﻛ ( kullu taibin magbulun tevbetuhu) ( her tövbe eden ki tövbesi kabul edilmiştir)

4- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN DÖRDÜNCÜSÜ : Sıfat – ı Müşebbehe dir. Kendi fiili gibi amel eder. ( kendi malum fiili gibi amel eder demedi çünkü sıfatı müşebbehe lazım fiillerden gelir, lazım fiillerden ise meçhul gelmez)

Örnek : ﺎﻬﺑﺍﻭﺛﻥﺴﺣﺓﺩﺎﺑﻌﻟﺍ ( el ibadetu hasenun sevabuha) ( ibadet , sevabı gözel olandır) ﺎﻬﺒﺍﺫﻋﺢﻳﺑﻗﺔﻳﺻﻌﻣﻠﺍ ( el ma’sıyetu gabihun azabuha) ( günah , azabı çirkin olandır)

5- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN BEŞİNCİSİ : İsmi Tafdil dir. Kendi fiilinin ameli gibi amel yapar.

Örnek : ﻡﻟﺎﻌﻠﺍﻰﻓﻪﻧﻣﻡﻟﺣﻟﺍﻪﻴﻓﻥﺴﺣﺃﻞﺠﺮﻥﻣﺎﻣ ( ma min reculin ahsene fiihil hilmu minhu fil aalimi) ( alimde olan hilm- yumuşaklıktan daha güzel bir yumuşaklık hiçbir kimsede olmamıştır.)

6- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN ALTINCISI : Mastar dır. Kendi fiilinin ameli gibi amel yapar.

Örnek : ﺎﻣﻫﺭﺩﺍﺭﻳﻗﻓﻩﺩﺒﻋﻪﻟﺀﺎﻁﻋﺇﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺏﺣﻳ ( yuhibbu llahu teala i’taaen lehu abduhu fagiren dirhemen) ( Allah Teala , kulunun kendisi için fakire para vermesini sever)

7- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN YEDİNCİSİ : Muzaf isim dir. Cerr , ameli yapar : muzafu ileyhin son harekesini ESRE yapar.

Örnek : ﺭﻴﺧﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺓﺪﺎﺑﻋ ( ibadetullahi teala hayrun) ( Allah Teala ya ibadet etmek hayırdır.-hayırlı bir iştir)

8- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN SEKİZİNCİSİ : Tam Mübhem İsim dir. Nasb , ameli yapar. Kelimenin sonunu ÜSTÜN yapar.

Örnek : ﺔﻌﻜﺭﻥﻭﺭﺷﻋﺢﻴﻭﺍﺭﺗﻠﺍ ( etteraviihu işrune rek aten) ( teravih rekat olarak 20 dir – teravih 20 rekattır)

9- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN DOKUZUNCUSU : Ma’na Fiili dir. Kendisinden fiil manası anlaşılan her kelime manayı fiildir.

Örnekler : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﻤﺏﻧﺫﻣﻠﺍﺖﺎﻬﻴﻫ ( heyhate l muznibu minAllahi teala) ( günah işleyen Allah Tela dan uzak oldu) ﺖﺎﻬﻴﻫ = ﺩﻌﺒ (beude – uzak oldu) (fiili mazi manasında)

ﺎﺒﻧﺫﻚﺍﺭﺗ ( teraki zenben) ( günahı terket) ﻚﺍﺭﺗ = ﻚﺭﺗﺃ ( utruk – terket manasındadır) ( emri hazır manasındadır)

ﺔﺣﺍﺭﺎﻴﻧﺩﻠﺍﻰﻓﺎﻣ ( ma fiddunya rahatun) (dünyada rahat – hasıl olmamıştır- lık yoktur) zarfı mustakarr dır.
ﺎﻴﻧﺩﻠﺍﻰﻓﺎﻣ = ﺎﻴﻧﺩﻠﺍﻰﻓﻞﺻﺤﺎﻣ

ﻪﻗﻟﺧﺎﻴﺪﻣﺣﻣﻥﻭﻜﻴﻥﺃﻢﻟﺎﻌﻠﻠﻰﻐﺑﻧﻳ ( yenbaği lilalimi en yekune Muhammediyyen huluguhu) ( alimin ahlakının Muhammedi olması gerekir) ( ismi mensub da manayı fiildendir)

Lafzi amiller bu kadardır.

MANEVİ AMİLLER : Dille söylenmeyip amel edenler 2 tanedir.

1- MÜBTEDA – HABER i ref’ edendir. Örnek : ﻪﻠﻠﺍﻞﻭﺴﺭﺩﻣﺣﻣ ( Muhammedun resulullahi) ( Muhammed s.a.v.s. Allah ın elçisidir.)

2- FİİLİ MUZARİ yi ref’ edendir. Örnek : ﺏﺋﺎﺘﻟﺍﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻢﺣﺭﻳ ( yerhamullahi teala ttaaibe) ( Allah Teala tövbe edene merhamet eder).

MA’MUL

Kitabın birinci kısmı AMİLLER hakkındaydı ,yukarıda bahsedildi. Kitabın ikinci kısmı isme MA’MULLER hakkındadır. Amillerin , amel ettikleri kelimelere MA’MUL denilir. İki kısımdır.
A ) asli mamuller
B ) tabi mamuller : irabı tabi olduğu kelimenin irabı gibi olanlar.

ASLİ MAMULLER de 4 çeşittir.

a) merfu’ olanlar
b) mansub olanlar
c) mecrur olanlar
d) meczum olanlar ki bu sadece fiillerde ( fiili muzari )olur.

a) MERFU OLANLAR : 9 tanedir.

1- FAİL dir. Örnek : ﺏﺋﺎﺘﻟﺍﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻢﺣﺭ ( rahime llahu teala ettaibe) ( Allah Teala tövbe edene merhamet etti).

2- NAİBİ FAİL dir. Örnek : ﺏﺋﺎﺘﻟﺍﻢﺣﺭ ( ruhime ttaibu) ( tövbe edene merhamet edildi)

3- 4- MÜBTEDA HABER dir. Örnek : ﺀﺎﻴﺒﻧﻷﺍﻢﺘﺎﺧﺩﻣﺣﻣ ( Muhammedun hatemul enbiyaai) ( Muhammed s.a.v.s. peygamberlerin sonuncusudur.)

5- ﻥﺎﻜ ve kardeşlerinin – benzerlerinin ismi dir.

Örnek : ﺎﻣﻳﻜﺣﺎﻣﻴﻠﻋﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﺎﻜ ( kane llahu teala alimen hakimen) (Allah Teala , alim ve hakim dir.)

6- ﻥﺇ inne babının haberi dir.

Örnek : ﻖﺤﺙﻌﺑﻠﺍﻥﺇ ( inne l ba’se haggun ) ( muhakkak ki ölümden sonra diriliş gerçektir ).

7- Nefyul cins için olan ( ﻻ ) la nın haberi dir.

Örnek : ﻞﻭﺑﻗﻣﺀﺍﺭﻣﻞﻣﻋﻻ ( la amele murain magbulun) ( hiçbir riyakarın ameli makbul değildir – kabul edilmez)

8- Leyse ye benzeyen ﺎﻣ ve ﻻ nın ismi dir.

Örnek : ﻡﻟﺎﻌﻠﻠﺎﻗﺋﻻﺭﺑﻛﺘﻠﺍﺎﻣ ( ma ttekebburu laigen lil alimi) ( kibirlenmek alime yakışmaz)

ﻻﻼﺣﺩﺴﺤﻻ ( la hasedun halalen) ( hased helal değildir)