Amm Hass, Delâlet-i Selase Ne Demektir?

Zülkarneyn Allah’ın yardımına mazhar bir şahıstır. Onun irşat ve tavsiyesi ile zalim kavimlerden medeni kavimleri korumak için iki dağ arasına bir set yapılmıştır. Ye’cüc ve Me’cüc iki fesatçı kavimdirler. Allah’ın takdir ettiği zaman ve emri geldiği zaman set harap olacaktır. İmdi bu ifadeler Kur’ana aittir. Bunun dışındaki izah ve yorumlar ise müfessirlerin izahlarıdır. Kur’ana ait olan bir harf bile inkârı mümkün değildir; ancak müfessirlerin şöyle veya böyle izahları su götürür. Kur’an onların keyfiyetinde ve izah sadedindeki ifadelerine kesinlikle delalet etmez, başka manalara da delalet ihtimali vardır. Dolayısıyla ima ve işaret etmesi ayrıdır, kesin delalet etmesi hususu ayrıdır.

Mantıkta bir kural vardır: Amm hassa delâlet-i selâseden hiçbirisi ile delalet etmez.

Delalet-i Selase: Delâlet-i Mutabıkıye, Delâlet-i Tazammuniye, Delâlet-i İltizamiye olmak üzere üç nevidir. Delâlet-i Mutabıkıye, bir sözün kast edilen mananın tamamına delaletine denir. İnsan sözünün insanın bütün özelliklerine delalet etmesi gibidir. Delâlet-i Tazammuniye ise, bir sözün söz konusu olan mananın bir kısmına ve bir cüzüne delalet etmesidir. Konuşma ifadesi insan fiillerinden sadece birine delalet ettiği gibidir. Delalet-i İltizamiye de, bir sözün söylendiği mananın lâzımına, yani beraber bulunması gereken zaruri diğer bir manaya delalet etmesine denir. Konuşmanın insanın özelliği olup insana delalet ettiği gibi insanın canlı ve hayattar olmasına de delalet etmesi gibidir.

Burada ise Kur’an ayetlerinin Zülkarneyn kıssalarına delaleti her üç ciheti ile de söz konusu değil. Çünkü Kur’an-ı Kerimdeki Zülkarneyen ve Set ile Yecüc Mecüc Amm’dır, yani umumidir her asra ve zamana bakar ve her zamanda bir masadakı vardır. Burada ise müfessirler hususi bir mana ile bu budur demişlerdir. Dolayısıla Kur’an bunu kabul edebiler, reddetmez ama hiçbir cihetle bu illa bu anlama gelir denemez. Müfessirlerin şerhleri nazari hükümlerdendir. Böyle olabilir ve ihtimal ki bu budur kabilindendir.