Zan nedir? Zan hakkı ifade eder mi?

Zan Anlamı
Zan Tanımı
Zan Hakkında Bilgi
Zan Ne Demek

Zan; sanmak, bilmek ve itham etmek manalarına geldiği gibi, sezmek ve şüphe manalarında da kullanılır. Birini iyi sanma, iyi zannetmeye hüsn-i zan; kötü fikir besleme ve kötü sanmalara da su-i zan denilmektedir. Kuvvetli ve hakikate yakın olan zanna ise, zann-ı galip ismi verilir.

Mesela yüzde bir ihtimali olan şeye vehim, yüzde ikiden yüzde elliye kadar ihtimali olan şeye şüphe, yüzde elliden sonraki ihtimallere de zan denilir. Yüzde doksan ihtimalin üstündeki zanna zann-ı galip, yüzde yüz ihtimale ise ilim deniliyor. (Ülken, H. Z. T.C. Düşünce Tarihi, İst. 1966, 2/57)

Bu anlayışa göre bir şey, yüzde elliden fazla ihtimal dahilinde ise zan oluyor. Firuzabadi merhuma göre ise zan, mücerret emarelerden meydana gelen bilgidir. Zan güçlenirse ilim seviyesine ulaşır, zayıflayınca da vehim sınırını aşamaz.

Zannın cemisi, zunun ve ezanin gelir. Kuran-ı Kerimde zan kelimesi müfred olarak da, cemi olarak da geçmektedir. Muştakları ile birlikte ceman, altmış dokuz defa tekrar edilmektedir. Onlar (yani kalpleri Allah’a karşı haşyet içinde olanlar) öyle kimselerdir ki, Rablerine kavuşacaklarını ve ona döneceklerini yakinen bilirler. (S. Bakara, 46) (Kafir o gün) kendisinin, belini kıran bir felakete uğrayacağını anlar…. Ve (yine) o zaman anlar ki, bu ayrılıktır (S. Kıyame, 25-28) ayet-i kerimelerinde zan, yakin (kati-kesin bilgi) manasındadır. Bununla beraber, şüphe ve töhmet manalarında da kullanılmıştır.

Misal: Her kim dünyada ve ahirette ona (peygambere) Allahın asla yardım etmeyeceğini zannediyorsa, (Allahın ona yardımı kati olduğuna göre), artık o kimse tavana bir ip atsın, (boğazına geçirip) sonra da ipi kessin de baksın. Bu yaptığı (intihar işi) öfkesini giderecek (Allahın peygamberine olan yardımına mani olabilecek) mi? (S. Hac, 15)

Ayrıca Kuran-ı Kerimde zan, pek çok yerde kınanmaktadır. Mesela, Onların çoğu, zandan başka bir şeye uymaz. Şüphesiz zan, haktan (hakikatten, ilimden) hiçbir şeyin yerini tutmaz… (S. Yunus, 36),