Peygamber efendimizin seferi namazı

a) Hanefilere göre: Misafir (yolculuğa çıkan kimse) için dört rek’atli farzların iki rek’at olarak kılınması farz kılınmıştır.

Eyleşik kimsenin seferi olabilmesi için seferi sayılacak süre için niyet etmesi ve bulunduğu şehir veya kasabanın evlerinin bittiği yerden çıkıp ayrılması gerekir. Sözü edilen müddet, deve yürüyüşü veya normal bir kimsenin yürüyüşüyle üç günlük bir mesafedir. İmam Ebu Yusuf’a göre, iki günlük bir mesafedir.

Hanefi fukahasının ileri gelenleri bunu 15 fersah olarak belirlemiş ve her gün için beş fersahlık bir mesafe yürünmesini belirlemişlerdir.[395]

Beş fersah yaklaşık altı saatlik bir zamanı kapsamaktadır. O takdirde evinden çıkan kimse şehrin veya kasabanın evlerinin bittiği noktadan itibaren üç konaklık bir mesafeye gitmeye niyetlenirse, seferi sayılır ve ona göre namaz, oruç ve mestler üzerine mesh konularını düzenler.

Misafir ne zaman mukim sayılabilir? Fukaha onun mukim sayılması için dört şeyin sübut bulmasını şart koşmuşlardır:

1, 2- Açık anlamda ikamete niyet etmesi, yemi vardığı şehir veya kasaba ve köyde 15 gün ikamete niyet etmes:i,

3, 4- İkamet edeceği yerin belirlenip ikamete elverişli bulunması..

O halde misafir gittiği şehirde ikamete niyet etmez de bugün, yarın ayrılabilirim düşüncesiyle aylarca bile kalsa, yine misafir sayılır ve dört rek’atli farzları iki rek’at olarak kılması gerekir.

Aynı zamanda 15 günden az bir süre, kalacağına niyet ederse, yine de misafirlikten çıkmaz ve sefer ahkamı aynen cari olur.

Eyleşmek istediği yer, kalmaya elverişli değilse, her an zorlayıcı bir faktörün ortaya çıkması mümkünse, o takdirde yine seferi olmaktan çıkmaz. Mesela, askere giden kimse katıldığı birliğin o yerde ne kadar kalacağını bilemez ve her an ayrılması söz konusu olabilir. O bakımdan askerlik süresince hep seferi sayılır.[396]

b) Şafiilere göre: Mübah olan uzun seferde ancak o seferde eda edilecek dört rek’atlı farzlar kısaltılır, yani iki rek’at olarak kılınır. Eyleşik halde kazaya kalmış farzları seferde kaza edecek olursa, yine onları dört rek’at olarak kılması gerekir; ama seferde kazaya kalmış farzları yine seferi halde iken kaza etmek isterse, ikişer rek’at olarak kılar, eyleşik halde onları kaza etmek isterse dört rek’at olarak kılar.

Sefere niyetlenip çıkan kimse, bulunduğu şehrin evlerinin son bulduğu kesimden itibaren seferi sayılır. Gittiği şehir, kasaba veya köyde 4 gün ikamete niyet ederse, seferi olmaktan çıkar, mukim sayılır. Ancak oraya girdiği ve çıkacağı gün bu dört güne dahil değildir. Sahih olan da budur.[397]

Dört rek’atli farzları iki rek’at olarak kılabilmek için katedilecek mesafenin en az 16 fersah olması, yani bugünkü uzunluk birimiyle yaklaşık 82 km. olması gerekir. Bu da üzerinde yük bulunan devenin yürüyüşüne göre takdir edilir.[398]

Bu mezhebe göre, seferde namazı kısaltmak bir ruhsattır, azimet değildir. O bakımdan seferi halde bulunan kimse, isterse öğle, ikindi ve yatsı farzlarını dört, isterse iki rek’at olarak kılar. Hanefilere göre, bu bir azimettir, herhalde iki rek’at kılınması gerekir.

Aynı zamanda bu mezhebe göre, namazı kısaltabilmek için seferin mübah olması şarttır. Günah ve isyan amacıyla çıkılan bir seferde kasr yapmak sahih olmaz.

c) Hanbelilere göre: 16 fersah (yaklaşık 82 km.) lık bir raesa feyi aşmak üzere niyet edip bulunduğu kasaba veya şehirden çıkan kimsenin dört rek’atli farzları iki rek’at olarak kılması caizdir. Ancak bu yolculuğun mübah bir sebebe dayanması gerekir. Günah işlemek maksadıyla çıkana bu ruhsat yoktur.[399]

Gittiği yerde mutlak ikamete niyet getiren kimse artık kasr (namazı kısaltma) yapamaz. Aynı zamanda yirmi vakitten fazla namaz kılacağına niyet ederse, seferi olmaktan çıkar ve namazları dört rek’at olarak kılar.[400]

Böylece gittiği yerde dört gün ikamete niyet eden kimse seferi olmaktan çıkar.

d) Malikilere göre: Gittiği yerde dört gün ikamete niyet ederse, seferi olmaktan çıkar ve bu durumda giriş ve çıkış günleri buna dahil edilmez. Öyleki yirmi vakti kılacak bir süre söz konusudur. Aynı zamanda katedeceği mesafenin 16 fersah, yaklaşık 82 km. olması iktiza eder. Mekruh kabul edilen bir seferde kasr (namazı kısaltma) yapmak da mekruhtur. Sözü edilen mesafe ise, deve yürüyüşüne göre takdir edilir.[401]

Tahliller Ve Diğer Rivayetler

379 nolu İbn Ömer hadisi, hem sahihtir, hem de Rasulüllah (s.a.v.) çıktığı seferlerinde kasr-ı salat (namazı kısaltma) yaptığına açıkça delalet etmektedir.

Nitekim bu hadisi Müslim şu lafızla naklederek açıklayıcı bir hüküm getirmiştir:

"Rasulüllah (s.a.v.) Efendimize arkadaşlık ettim (çıktığı seferlerinde Onunla beraber bulundum) (Dört rek’atli namazları) iki rek’at olarak kıldı, bundan fazlasını kılmadı ve vefat edinceye kadar buna böyle devam etti."

İbn Ömer (r.a.), Ebu Bekir, Ömer ve Osman’ın da (ALLAH hepsinden razı olsun) Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz gibi, ölünceye kadar seferde bulundukları süre içinde dört rek’atli farzları iki rek’at olarak kıldıklarını da belirterek bunun bir ruhsat değil, azimet olduğuna işarette bulunuyor.

İmam Nevevi ise, yaptığı tesbite göre, Hz. Osman’ın hilafetinin ilk altı yılı içinde kasr-ı salat yaptığını, ondan sonra yapmayıp seferde farzları dört rek’at olarak kıldığını belirtmektedir. Diğer ilim adamları ise, buna itiraz ederek Hz. Osman’ın (r.a.) sadece hac mevsiminde Mina’da dört rek’at olarak kıldırdığını, diğer seferlerinde kasr yaptığını söylemişlerdir ki, sahih olan budur. Nitekim Buhari ve Müslim’de Abdurrahman b. Yezid’den yapılan rivayette, adı geçenin şöyle dediği nakledilmiştir: "Osman (r.a.) Mina’da bize namazı dört rek’at olarak kıldırdı. Bu durum Abdullah b. Mes’ud’e (r.a.) anlatılınca, istirca’da bulundu, yani "înna lillahi ve inna ileyhi raciun" dedikten sonra şunu ilave etti: "Rasulüllah (s.a.v.) Efendimizle birlikte Mina’da iki rek’at olarak kıldım; aynı şekilde Ebu Bekir ve Ömer (r.a) ile de Mina’da iki rek’at olarak kıldım. Artık dört rek’at olarak neden kılındığını keşke bilseydim."

Nevevi kasr-ı salat’ın azimet değil ruhsat olduğuna kaildir ve Hz. Osman’ın da (r.a.) onu böyle kabul edip dört rek’at olarak kılmakta bir sakınca görmediğini söyleyerek, Rasulüllah’ın (s.a.v.): "O bir sadakadır ki Cenab-ı Hak onunla size tasaddukta bulunmuştur. Artık siz O’nun sadakasını kabul ediniz" hadisini delil göstermiştir.

Ama Hz. Aişe’den (r.a.) rivayet edilen diğer bir sahih hadiste ise, bu görüşün isabetsizliğini ortaya koymaktadır:

"Namaz önce iki rek’at olarak farz kılındı. Sonra bu seferde olduğu gibi kaldı, hazarde ise dört rek’at olarak tamamlandı."

Hazarde nasıl dört rek’ati iki rek’at olarak kılmak veya onu altı rek’ate çıkarmak caiz değilse, seferde de iki rek’ati dört rek’at kılmak caiz değildir.

Sahih-i Müslim’de ise bunu kuvvetlendirir anlamda İbn Abbas’dan (r.a.) şu rivayet nakledilmiştir: "Şüphesiz ki Cenab-ı Hak namazı, peygamberinin dili üzere misafir kişiye iki rek’at olarak farz kılmıştır. Mukim üzerine ise dört rek’at farz kılmıştır. Korku vaktinde ise, bir rek’at olarak farz kılmıştır."

Bu rivayetleri kuvvetlendiren bir diğer rivayet ise Hz. Ömer (r.a.) den şöyle nakledilmiştir:

"Seferi namaz iki rek’attir; Fıtır (ramazan bayramı) namazı iki rek’attir; cuma namazı iki rek’attir ve bunlar Muhammed (s.a.v.) lisanı üzere tanı namazdır, kasır değildir."[402]

Bütün bu rivayetler seferi namazın iki rek’at olarak farz kılındığına delalet etmektedir.

Seferi namazın iki rek’at olarak kılınması bir ruhsattır, isteyen onu dört rek’at olarak da kılabilir, diyenlerin delili ise şöyledir:

Önce Cenab-ı Hak Kur’an’da bu namazdan bahsederken. "Feleyse aleyküm cünahun en taksuru mine’s-salati" ayetinde "cünah" kelimesini kullanmıştır ki bu, sadece ruhsata delalet etmektedir.

Aynı zamanda Hz. Osman (r.a.) Mina’da kendisi seferi olduğu halde oradaki mukim ve misafirlere dört rek’at olarak kıldırmıştır.

Ömer b. Hattab’ın (r.a.) yaptığı rivayette, Rasulüllah (s.a.v.) seferde iki rekat olarak kılmanın ALLAH’ın bir sadakası olduğunu nakletmesi, onun ruhsat anlamında olduğunu göstermektedir.

381 nolu Hz. Aişe hadisi de buna delalet etmektedir. Ayrıca yine Hz. Aişe (r.a.) dan yapılan diğer bir rivayette şöyle dediği tesbit edilmiştir: