Müminun Suresi 6. Ayet ini acıklarmısınız? İniş sebebi nedir?

1- Müminler muhakkak kurtuluşa ermişlerdir.

2- Onlar öyle müminlerdir ki, namazlarında huşu içerisindedirler.

3- Onlar boş sözden yüz çevirirler.

4- Onlar zekât (vazife)lerini yaparlar.

5- Onlar ırzlarını korurlar.

6- Ancak hanımları yahut sahip oldukları cariyeleri hariç. Bunlarla olan helâl ilişkilerinden dolayı kınanmazlar.

7- Kim bundan öteye geçmek isterse işte onlar haddi aşan kimselerdir.

8- Onlar emanetlerine ve verdikleri söze riayet ederler.

9- Onlar namazlarına devam ederler.

10- İşte bu kimseler varis olacaklardır.

11- Onlar Firdevs cennetlerine varis olacaklardır. Orada ebedî olarak kalacaklardır.

Nüzul Sebebi

"Öyle müminler ki, namazlarında huşu içerisindedirler." 2. ayeti ile ilgili rivayet olunmuştur ki, Peygamberimiz (s.a.) gözünü semaya dikerek namaz kılardı. Bu ayet inince gözünü secde ettiği yere dikerek namaz kılmaya başladı. Efendimiz (s.a.) namazda sakalıyla oynayan bir adam gördü. Buyurdu ki: "Eğer bunun kalbi huşu dolu olsaydı azaları da huşu ile dolardı."[6]

Hakim’in Ebu Hureyre’den (r.a.) rivayetine göre Rasulullah (s.a.) namaz kılarken gözünü semaya dikerdi. Bunun üzerine: "Öyle müminler ki namazlarında huşu içerisindedirler." ayeti indi. Peygamberimiz (s.a.) de başını önüne indirdi.

Merduveyh bu hadisi: "Namazda sağa-sola (başka tarafa) bakardı." şeklinde rivayet etmiş, Said b. Mansur da İbni Sirin’den mürsel olarak: "Gözünü çevirirdi, onun üzerine bu ayet nazil oldu." ifadesiyle rivayet etmiştir. İbni Ebî Hatim de İbni Şîrînden mürsel olarak: "Sahabe namazda gözlerini semaya dikerlerdi, bunun üzerine bu ayet indi" rivayetini zikretmiştir. [7]

Açıklaması Tefisiri

Allah Tealâ şu yedi sıfatı taşıyan müminlerin kurtuluşa ve kazanca nail olacaklarını müjdelemekte, aynı zamanda onlar hakkında bu hükmü vermektedir:

1- "Müminler muhakkak kurtuluşa ermişlerdir." Onlar iman sıfatını, yani Allah’ı, Rasulünü ve ahiret gününü tasdik etme sıfatını taşımaları sebebiyle kazançlı çıkmışlar ve gerçek mutluluğa ermişlerdir.

2- "Onlar öyle müminlerdir ki, namazlarında huşu sahibidirler." Yani Allah korkusu ve sükûnet içindedirler. Huşu, kalbin ürpermesidir. Bu da korku ile ve vücut azalarının gayet sakin olmasıyla birlikte Allah’a boyun eğmek, Onun huzurunda kulluk zilletini hissetmek demektir.

Hasan-ı Basrî diyor ki: Onların huşuları kalplerinde idi. Bundan dolayı gözlerini harama kapadılar ve alçakgönüllü, mütevazi oldular.

Namazda huşuyu kalbini tamamen namaza veren, namazda iken onun dışındaki bütün işler bırakıp tamamen namazla meşgul olan, namazı başka şeylere tercih eden kişi elde edebilir. Bu durumda o kişide gönül rahatlığı ve göz aydınlığı olur.

Nitekim Peygamberimiz (s.a.) İmam Ahmed ve Nesaî’nin Hz. Enes’ten r.a.) rivayet ettiği hadis-i şeriflerinde şöyle buyururlar: "Bana güzel koku ve kadın sevdirildi. Namaz benim göz nurum kılındı."

Yine İmam Ahmed’in Eşlem kabilesinden olan bir zattan rivayetine göre, Peygamberimiz (s.a.) "Ya Bilâl!Namazla -namaza davet etmekle- bizi rahatlat." Duyurdu.

Huşu namazın manalarını düşünmek, Allah Tealâ’ya yakarmak, Allah’ı hatırlamak, O’nun tehdidinden korkmak, Kur’anın ayetlerini ince düşünmek • e anlamaya çalışmaktır. Cenab-ı Hak buyuruyor ki: "Onlar Kuranı hiç düşünmüyorlar mı? Yoksa kalplerinde kilitler mi var?" (Muhammed, 47/24).

Bu durumda kul genellikle şeytanın vesveselerinden, namaz kılanı namazından alıkoyma ve düşüncesini meşgul etme çabalarından kurtulur. Nitekim Cenab-ı Hak şöyle buyuruyor: "Gafillerden olma." (A’raf, 7/205).

Fakat alimlerin çoğunluğu yükümlülük borcundan kurtulmak için namazda huşuyu şart koşmamışlardır. Huşu sadece Allah katında sevabın elde edilmesi için şarttır.

3- "Onlar boş sözden yüz çevirirler." Yani onlar haram veya mekruh ya da hiçbir hayır bulunmayan, insanı ilgilendirmeyen, insanın buna ihtiyaç duymadığı mubah şeyleri baştan terk ederler. Bu ifade yalan, hakaret, sövme ile bütün günahları ve hiçbir fayda bulunmayan söz ve davranışları içine alır. Nitekim Cenab-ı Hak şöyle buyurur: "Onlar boş sözlerle karşılaştıkları zaman oradan vakarla geçip giderler." (Furkan, 25/72).

Son derece üzüntüyle belirtelim ki televizyon seyretme, faydasız mecmuaları okuma, kağıt oynama, eğlenme, boş şeylerle oyalanma ve vaktin altın olmasına rağmen faydasız şeylerle kaybedilmesi suretiyle asrımızda "eğlence" pek çok insanın söz ve davranışlarına hakim olmuştur. Bundan dolayı cemiyetin fertleri arasında vaktin hiç değeri olmaması sebebiyle ümmetimiz geri kalmışlıkla nitelendirilmiştir.

4- "Onlar zekâtlarını verirler." İbni Kesir diyor ki: Çoğunluk bu ayet Mekkî olmasına rağmen buradaki "zekaf’tan muradın malların zekâtı olduğu görüşündedir. Çünkü zekâtın hicretin ikinci yılında Medine’de farz kılınmıştır.

Öyle anlaşılıyor ki Medine’de farz olan özel nisap ve miktarlardır. Yoksa zekâtın aslı Mekke’de iken de vacipti. Cenab-ı Hak, Mekkî olduğu halde En’am suresinde: "Onun hakkını hasat gününde verin." (6/141) buyurmuştur.

Buradaki "zekât" tan muradın gönlün şirk ve batıl kirlerinden temizlenmesi olma ihtimali de vardır. Meselâ: "Nefsini arındıran kurtuluşa ermiştir. Nefsinin gerçek yüzünü gizleyen ise hüsrandadır." (Şems, 91/9-10); "Müşriklere yazıklar olsun. Onlar zekât vermezler. Ahireti de inkâr ederler." (Fussilet, 9/10). Bu ayetlerin tefsirinde iki görüşten biri uygun görülebilir; bu iki hususun ikisinin birden murad edilmiş olma ihtimali de vardır. Buna göre kelime hem gönül temizliği, hem de malların zekâtı anlamındadır. Aslında malın zekâtının verilmesi de gönüllerin temizliğine girmektir. Kâmil mümin bu ikisini de yapan mümindir. En doğrusunu Allah bilir!

Razî diyor ki: Çoğunluğun görüşü, "Burada zikredilen, özellikle mallarda verilmesi farz olan haktır." şeklindedir. Doğruya yakın olsa da budur. Zira, şeriatta bu lafız özellikle bu manada kullanılmıştır.[8]

5- "Onlar ırzlarını korurlar…" Onlar ırzlarını haramdan koruyan ve Allah’ın yasakladığı zina ve livata gibi haramlara düşmeyen, Allah’ın kendilerine nikâh akdi ile helâl kıldığı hanımlarından başkasına veya sahip olmakla helâl kıldığı cariyelerinden başkasına yaklaşmayan kimselerdir.

"Kim bundan öteye geçmek isterse işte böyleleri haddi aşan kimselerdir." Yani kim bunlardan başka -kendilerine helâl olmayan- eş ve cariyeleri arzu ederse bu tip kimseler çok aşırı giden, Allah’ın sınırlarını aşan kimselerdir. Bu ifade "müt’a" adı verilen geçici nikâhın ve elle yapılan "istimna"nın (mastürbasyonun) haram olduğuna delâlet etmektedir.

6- "Müminler emanetlerine ve verdikleri söze riayet ederler." Yani onlar emanetin değerini ve verilen sözün kudsiyetini koruyan kimselerdir. Kendilerine emanet verildiği zaman ihanet etmezler. Bilâkis emaneti ehline verirler. Bir söz verdikleri yahut sözleşme yaptıkları zaman buna uyarlar. Dolayısıyla, emaneti yerine vermek ve ahde vefa göstermek iman ehlinin vasıflandır. Hıyanet, gaddarlık, sözden cayma, alış-veriş, kiralama veya ortaklık v.b. için bir akdin gereğini yerine getirmemek Allah Rasulünün şu hadislerinde bildirdiği ehl-i nifakın sıfatlarından biridir:

Buharî, Müslim, Tirmizî ve Neseî’nin Ebu Hureyre’den (r.a.) rivayet ettiği hadis-i şeriflerinde Efendimiz (s.a.) şöyle buyuruyorlar: "Münafık’ın alâmeti üçtür:

– Konuştuğu zaman yalan söyler.

– Vaad ettiği zaman vaadinden döner.

– Kendisine emanet verildiği zaman ihanet eder."

Allah Tealâ buyuruyor ki: "Ey iman edenler. Allah’a ve Rasulüne ihanet etmeyin. Emanetlerinize ihanet etmeyin." (Enfal, 8/27).

"Emanet ve ahit" ifadesi insanın Rabbinden aldığı şer’î yükümlülükler ve diğer insanlardan aldığı kendisine tevdî edilen mallar veya akitlerin yerine getirilmesi gibi hususları içine almaktadır.

8- "Onlar namazlarına devam ederler." Yani onlar namazı devamlı surette eda ederler, namazı vaktinde bütün rükün ve şartlarına tam manasıyla riayet ederek kılarlar.

Buharî ve Müslim’in Sa/«Merinde İbni Mes’ud’dan (r.a.) naklediliyor, diyor ki:

"Rasulullah’a (s.a.) sordum.

– Ya Rasulullah! Hangi amel Allah’a daha sevimlidir? Buyurdu ki:

– Namazı vaktinde kılmaktır.

– Sonra hangisi? dedim.

– Anne ve babaya iyilikte bulunmaktır, dedi.

– Sonra hangisi? dedim.

– Allah yolunda cihad etmektir, dedi.

Cenab-ı Hak müminlerin bu güzel sıfatlarını zikrederken namazla başlayıp namazla bitirmiş, dolayısıyla bu durum namazın en faziletli amel olduğuna delâlet etmiştir.

Nitekim Peygamberimiz (s.a.) İmam Ahmed, İbni Mace Hakim ve Beyha-kî’nin Sevban’dan rivayet ettikleri hadis-i şerifte şöyle buyurmaktadır: "İstikamet üzere olun. İstikametin sevabını sayıp bitiremezsiniz. Bilin ki, amellerinizin en hayırlısı namazdır. Namaza da ancak mümin olan devam der." Yani hakları yerine getirmek, Allah’ın koyduğu sınırlara riayet etmek, kazaya razı olmak suretiyle istikamete sarılın. Siz istikametin sevabını tesbit etmeye kalksanız bitiremezsiniz.

Bundan sonra da Cenab-ı Hak bu amellere verilecek güzel mükafatı beyan etmiştir:

"İşte bu kimseler varis olacaklardır. Onlar Firdevs cennetine varis olacaklardır. Orada ebedî olarak kalacaklardır." Yani bu güzel vasıfları taşıyan ve kemal derecelerinde yükselen bu kimseler Firdevs cennetlerinde konuklamaya hak kazanan ve orada devamlı bir şekilde ebediyyen kalacak olan kimselerdir.

Buharî ve Müslim’in Sahih’lerinde Peygamberimiz’in (s.a.) şöyle buyurduğu yer almaktadır: "Allah’tan cenneti istediğiniz zaman Firdevs cennetini isteyin". Zira Firdevs cenneti cennetin en üst derecesi ve cennetin merkezidir. Cennet nehirleri oradan fışkırır. Onun üstünde de Rahman’ın arşı vardır. Denilmiştir ki: Firdevs cennet demektir, aslı Rumca veya Farsça olup Arapçalaşmış-tır.

Bu ayetin bir benzeri Cenab-ı Hakk’m şu kelâmlarıdır: "İşte kullarımızdan takva sahibi olanları varis kılacağımız cennet budur." (Meryem, 19/63); "Yapmış olduğunuz amellerinize karşılık varis olduğunuz cennet budur." (Zuhruf, 43/72).

Bu Cenab-ı Hakk’m, cennetin dünyadaki güzel amellerin karşılığı olduğu şeklindeki adil kanunudur. Bu yedi sıfatın tamamının yerine getirilmesi ahiret alemindeki bu kazancı gerçekleştirecektir. Daha sonra bu ayetlerin ardından abdestin farz olunması, oruç ve hac ayetleri nazil olmuştur. Ayet kadınlar ve erkekler hakkında umumidir. [9]

Ayetlerden Çıkan Hüküm Ve Hikmetler

Bu ayetler, cennetlerdeki yüksek Firdevs makamında ebedî kalmaya vesile olan bu amelleri yerine getirmenin ve şu yedi sıfatı taşımanın vacip olduğuna işaret etmektedir:

1- İman: Allah’ı, peygamberlerini ve ahiret gününü tasdik etmek.

2- Namazda huşu sahibi olmak: Huşu, Allah için boyun eğip teslim olmak ve Allah’tan korkmaktır. Bunun yeri kalptir. Kalp huşu sahibi olur ürperirse azaların tamamı da ona uyarak huşu içinde olur. Zira kalp bütün azaların melikidir.

Tirmizî’nin Ebu Zer’den (r.a.) rivayet ettiğine göre Peygamberimiz (s.a.) şöyle buyurmuştur: "Sizden biriniz namaza kalktığı zaman rahmet ona yönelir. (Namazda iken) Sakın yerdeki çakıl taşlarını hareket ettirmesin." Sükûnet huzurun delili, zihnin uyanıklığa ve Allah Tealâ’ya doğru yönelmektir. Namazın özü budur ve namazdan beklenen asıl gaye de bununla gerçekleşir.

Doğru olan bir görüşe göre bu, namazın farzlarındandır. Namazın kabulünün ve Allah Tealâ’nm sevabını elde etmenin temel esasıdır.

3- Lüzumsuzluklardan -yani batıldan- yüz çevirmek: Batıl Allah’a şirk koşmak, isyan etmek ve mubah olsa da insanın ihtiyacı olmayan ve insanı ilgilendirmeyen her şeydir.

4- Mali ibadetlerden farz olan zekâtı vermek, gönlü kirlilik ve masiyetten, kin, kıskançlık, nefret ve buğuz beslemek gibi kalp hastalıklarından temizlemek.

5- Namusu korumak, zina ve livata (homoseksüellik) gibi haramlardan uzak kalmak, haram olan şehevî arzulardan yüz çevirmek. Bu da mut’a nikâhının (kısa veya uzun belirli bir zaman süreyle yapılan geçici evliliğin) haram olduğuna delâlet etmektedir. Zira bu şekilde geçici nikâhla evlenilen kadın gerçek bir eş değildir. Her iki eşin birbirlerine -ittifakla- mirasçı olmamaları buna delildir. Bu kadın erkeğe helâl olamaz, ancak nikâh şüphesi sebebiyle had cezası düşer.

Kim helâli aşar ve zina, livata gibi haramlara düşerse o kimse aşırı giden to Allah’ın sınırlarını aşan kimsedir, bu haddi aşması sebebiyle ona had cezası icap eder. Ancak -Kurtubî’nin dediği gibi- yeni İslâm’ı kabul eden kimse gibi bunun haram olduğunu bilmezse yahut bu haramı te’vil ederse müstesnadır.

6- Emaneti yerine vermek, ahde ve sözleşmeye riayet etmek: Emanet ve ihdin manası din ve dünya ile ilgili söz ve davranışlardan insana yüklenen her şeyi içinde toplar. Bu ifade insanların münasebetlerini, vaadleri ve benzeri hususları içine alır. Emanet ahd kelimesinden daha genel anlamdadır. Her ahit =öz, davranış ve inanç hususundaki bir emanettir.

7- Namaza devam etmek: Namazı dosdoğru kılmak, namazın ilk vaktinde namaza koşmak, rükû ve secdeleri tam anlamıyla yapmak.

Kim bu ayetlerde zikredilenleri yerine getirirse işte bu kimseler Firdevs cennetlerine varis olan kimselerdir. Onlar bu cennetlerde çok değerli makamlara yerleşirler, orada sürekli olarak ebedî kalırlar. Emanetler içerisine yapılması ve terk edilmesi gerekli her şey girmektedir. Dolayısıyla bu ayetler oruç, hac ve taharet gibi farz olan ibadetleri de ihtiva etmektedir. [11]