On sekiz bin (18 000) âlem deyince neyi anlamamız gerekiyor?

Buna göre âlemlerin sayısı on sekiz binle yirmi sekiz bin arasında değişiyor. Kâinata âlem-i ekber (büyük âlem) insana da âlem-i asğar (küçük âlem) deniyor. Kâinatla insan arasında çok yakın bir ilişkiden dolayı kâinata "insan-ı ekber" tabiri kullanılıyor. İnsana küçük âlem denmesindeki asıl sebep, kâinatta ne varsa insanın maddî ve manevî hayatında azçok o şeyin var olmasıdır. İnsanda, cisminden başka nasıl ki akıl, kalb, ruh, hayal, hafıza gibi manevi duygular vardır. Büyük insan olan âlemde ve şu insan meyvesinin ağacı olan kâinatta da bu maddi âlemden başka âlemler vardır. Ayrıca bu dünya âleminden tâ cennet âlemlerine kadar her bir âlemin birer seması bulunuyor. 1

Diğer yandan İnsanda var olan bu duygular, kâinatta benzeri âlemlerin varlığını gösteriyor. Öyle ki, insanın ruhu ruhlar âleminden, hafızası Levh-i Mahfuz’dan, hayali misâl âleminden ve böylece her bir duygusu bir âlemden haber veriyor.2 Demek ki kâinatta; insan, dünya, gezegenler, yıldızlar ve galaksiler gibi bildiğimiz ve görünen âlemlerin yanı sıra, bir de gayb âlemleri olarak varlığına inandığımız görünmeyen âlemler vardır. Yıldızların her biri bir âlemdir.

Yeryüzünde de her bir tür varlık müstakil birer âlem sayılıyor. Hatta her bir insan başlı başına küçük bir âlem olarak kabul ediliyor.3 Mesela; sadece yıldızlara ve yıldız topluluğu olan galaksilere bakalım. Kâinattaki galaksilerin durumu büyük bir çayırda bir çim yaprağının durumundan farklı değildir. Dünyanın en güçlü optik teleskopu olan ve Amerika’da bulunan Mount Palomer Rasathanesi’ndeki 200 inçlik Hale Teleskopu’nun gözlem sahası içine 800 milyon galaksi girebiliyor. Ya bütün kâinatta ne kadar galaksi var? Belki yüz milyar, belki daha fazladır. Bu konuda tahmin yürütmek bile imkânsız. Çoğunluğu 100 milyar civarında yıldız bulunduran bu sayısız galaksiler içinde bir trilyondan fazla yıldızı bulunanlar da vardır. Bu yıldızların her birisi güneşten binlerce kat büyüklüktedirler.

Bir de yeryüzüne bakalım. Bu yer küresinde bulunan canlı cansız her bir tür varlık birer âlemdir: Ağaçlar, çiçekler, böcekler, kuşlar, balıklar vesaire bütün varlıklar birer âlem… Ya görünmeyen âlemler. Dünyada var olup da göremediklerimiz ışıklar âlemi, ısılar âlemi, hava âlemi, enerji ve elektrik âlemi, itme ve çekme âlemi ve esir âlemi gibi daha nice âlemler…4

Ya dünyada olmayan âlemler: Ölen insanların ruhlarının bulunduğu berzah âlemi; ruhanî varlıkların, meleklerin ve cinlerin bulunduğu ruhlar âlemi. Göremediğimiz, işitemediğimiz, sadece varlığına inandığımız gayb âlemleri: Ahiret âlemi: Cennet, cehennem ve binlerce âlemler. Ruhlar âlemi ile bu dünya âlemi arasında kalan misâl âlemi… Şimdi âlemleri nasıl sınıflandıracağız? Sayısını nasıl tespit edeceğiz? 18 bin mi, 18 milyon mu, 18 milyar mı? Demek ki, sayısını ancak Allah(celle celalüh) bilir. "On sekiz bin âlem" sadece çokluğu ifade ediyor, desek daha doğru olacaktır.

1 Sözler, s. 569.
2 Lem’alar, s. 355.
3 Mektubat, s. 305.
4 Mesnevî-i Nuriye, s. 135.