Hümeze suresinin nüzul sebebi ve hikmeti

Mekke döneminde inen bu sure, insanlar arasında görülen bir ahlâkî proplemin tedavisi hakkındadır: Başkalarını onların bulunmadığı bir yerde gıybetini yaparak veya hazır oldukları bir yerde ayıplayarak incitme.

Sure, insanları çokça ayıplayan, inciten, başkalarının değerini düşürüp küçümseyen, alay edenlerin şiddetli azabına uğrayacaklarını haber vererek ile başladı: "Arkadan çekiştirmeyi, yüze karşı eğlenmeyi ve ayıplamayı adet edinen her kişinin vay haline!" (1. ayet).

Sonra sure, orada ebedî kalacaklarmış gibi dünyada mal toplama hır-sındakileri yerdi: "Ki o, malı yığıp onu tekrar tekrar sayandır.." (2. ayet).

Ata’, Kelbi ve Süddi, bu sure Ahnes b. Şurayk hakkında indi; Rasulul-lah (s.a.) başta olmak üzere insanlara kaş göz işareti yapıp gıybet ediyordu, demişlerdir.

Mukatil, Velid b. Muğire hakkında indi; Peygamber (s.a.)’i gıybet ediyor, yüzüne karşı da incitiyordu, dedi. Ümeyye b. Halefin de bunu yaptığı rivayet edilmiştir.

Muhammed b. İshak ve Süheyli dediler ki: Biz bu sürenin Ümeyye b.

Halef hakkında indiğini duyardık.[4] İbni Cerir, Osman ve İbni Ömer’den de bunu rivayet etti.

Ebu Hayyan şöyle diyor: Ahnes b. Şurayk veya As b. Vail, Cemil b. Mamer, Velid b. Muğire ya da Ümeyye b. Halef hakkında indiğine dair sözler vardır. Tamamı hakkında inmiş de olabilir. Aslında bu vasıflan barındıran herkes için umumidir.[5]

Buna göre lafız, asıl olarak muayyen bir şahsı gösteriyorsa da hüküm umumidir. Allah Tealâ’nm Nun süresindeki: Alabildiğine yemin edene boyun eğme…" (10-15.) ayetleri de böyledir. Allah Tealâ sıfatları ardarda sıraladı ve aslında muayyen bir insan tipini murat ettiği anlaşıldı.

Muhakkik ve usulcülerde genel kaide, sebebin hususiliğine ve lafzın umumiliğine ters olmamasıdır. [6]
_____________________
[3] Vehbe Zuhayli, Tefsiru’l-Münir, Risale Yayınları: 15/624.

[4] Razi,XXXII/91.

[5] el-Bahru’l-Muhit, VIII/510.